Początkujący
Teraz czytasz
Bankructwo Enronu – jeden z największych przekrętów finansowych w historii. Cz. I
0

Bankructwo Enronu – jeden z największych przekrętów finansowych w historii. Cz. I

utworzył Forex Club15 listopada 2022

Zapraszamy do lektury dwuczęściowej serii artykułów, w której chcemy przybliżyć Wam bankructwo Enronu, dokonując retrospekcji wydarzeń i zbadania szczegółów jak do tego dopuszczono. Najczęściej przekręty finansowe kojarzą się z podejrzanymi firmami, które często działają na pograniczu prawa. Z reguły “profesjonaliści” ze świata finansów nie dają się im zwieść. Czasami ofiarą oszustów finansowych stają się „wielcy świata finansów”. Mowa o funduszach inwestycyjnych, bankach czy funduszach emerytalnych. Jednym z takich przykładów jest historia związana ze spółką Enron.

00 Enron Logo

Logo Enronu. Źródło: wikipedia.org

Jest to o tyle ciekawe, że działalność spółki nie była związana z nowymi technologiami. Większość działalności związana była z sektorem starej gospodarki, który powinien być dobrze rozumiany przez analityków inwestycyjnych, zarządzających portfelami inwestycyjnymi, analitykami bankowymi czy dziennikarzami finansowymi. Historia tej firmy jest o tyle fascynująca, że skala działania była naprawdę duża. W 2000 roku przychody Enron wynosiły 101 miliardów dolarów. Taka spółka powinna zostać prześwietlona z każdej strony, jednak tak się nie stało. Bankructwo Enronu było w tamtej chwili największym tego typu wydarzeniem w historii gospodarki Stanów Zjednoczonych. Na pozycji lidera w tym niechlubnym zestawieniu, firma utrzymała się zaledwie rok. W 2002 roku upadł WorldCom, który na wiele lat przejął palmę pierwszeństwa. Straty wynikające z upadku Enronu są szacowane na około 65 mld$. W dzisiejszym artykule przybliżymy czym było i jak przebiegało bankructwo Enronu. Z racji obszerności materiału zdecydowaliśmy się na podzielenie artykułu na dwie części. W obecnej przyjrzymy się historii spółki, jej działalności oraz spółkom specjalnego przeznaczenia. Zapraszamy do lektury!


PRZECZYTAJ: Arcyoszust, czyli Bernard „Bernie” Madoff – współczesny Ponzi


Enron – Historia spółki

Spółka Enron powstała w 1985 roku w wyniku połączenia Houston Natural Gas z InterNorth. Warto na początku przybliżyć czym dokładnie zajmowały się firmy, składające się na Enron.

InterNorth

InterNorth zostało założone w 1931 roku w Omaha w stanie Nebraska (rodzinne miasto Warrena Buffetta). Firma działała w branży związanej z gazem ziemnym. Początkowo skupiała się na działalności midstreamu czyli przesyłu gazu za pomocą sieci gazociągów. Spółce w dynamicznym rozwoju pomógł Wielki Kryzys, ponieważ po bardzo niskich cenach nabywała konkurencyjne firmy. Na przestrzeni kolejnych lat firma była konsolidatorem branży energetycznej. W 1979 roku InterNorth mógł pochwalić się największą siecią gazociągów w Stanach Zjednoczonych. Wynosiła ona 36 000 mil. Oprócz tego firma osiągała sukcesy w branży wytwarzania plastiku. W 1983 roku firma połączyła się z Nelco Petroleum Company, co pozwoliło wejść na rynek wydobycia ropy naftowej.

Houston Natural Gas

Firma powstała w 1925 roku pod nazwą Houston Oil Co. Początkowo firma działała na rynku w Houston w stanie Texas. Dostarczała gaz ziemny do klientów za pomocą własnej sieci gazociągowej. Dla firmy złotym okresem były lata 1967 – 1981. Wtedy pod przywództwem Roberta Herringa firma wykorzystała sprzyjające środowisko makroekonomiczne do stania się jedną z najważniejszych firm w amerykańskiej branży energetycznej. Już pod koniec lat siedemdziesiątych dobry okres zmierzał ku końcowi. Wzrastające ceny gazu ziemnego powodowały, że klienci zaczęli szukać alternatywnych źródeł energii. Dodatkowo w 1978 roku w Teksasie weszła w życie ustawa Gas Policy Act. Spowodowało to, że działalność w branży gazu ziemnego zaczęła podupadać. Śmierć Herringa spowodowała problem instytucjonalny, z którego kolejno starali się wyjść M.D. Matthews oraz Kenneth Lay. Na koniec 1984 roku ten wielki konglomerat znajdował się w trudnym położeniu. Widać to było po kursie akcji. Rynek wyceniał firmę znacznie poniżej jej wartości wewnętrznej.

Połączenie InterNorth oraz HNG

W 1985 roku nastąpiło wielkie połączenie InterNorth oraz HNG. Połączenie nastąpiło w maju 1985 roku kiedy to InterNorth ogłosił wezwanie na HNG po kursie o 40% wyższym niż rynkowy. Na tą chwilę InterNorth wyceniał HNG na 2,3 mld$. W jej wyniku pojawiła się firma z drugą największą w Stanach Zjednoczonych siecią gazociągów. Obie firmy uzupełniały się, ponieważ InterNorth miało sieć gazociągów zorientowanych na północ – południe (Minnesota – Iowa), natomiast HNG miało zorientowane wschód – zachód (Floryda – Kalifornia).

Okres po połączeniu

01 ENron Kenneth Lay

Kenneth Lay. Źródło: wikipedia.org.

Początkowo to InterNorth grał “pierwsze skrzypce” w połączonej firmie. Nie ma się co dziwić – to oni w końcu przejęli HNG. CEO InterNorth został bardzo szybko zwolniony przez Radę Dyrektorów. Stanowisko CEO objął Kenneth Lay z dawnego HNG. Lay bardzo szybko przeniósł siedzibę z powrotem do Teksasu. Po przeprowadzce do Houston, nastąpiła także zmiana nazwy firmy. Nowy CEO zatwierdził wydatki związane ze zmianą nazwy, które przekroczyły 100 000$. Początkowo firma miała się nazywać Enteron ale w końcu zdecydowano się na skrócenie nazwy do Enron. Nowe logo stworzył legendarny grafik – Paul Rand.

Następnie rozpoczął się okres reorganizacji działalności przedsiębiorstwa. Nowy CEO rozpoczął rządy od gruntownych porządków w strukturze korporacyjnej oraz rozpoczął „przegląd wojsk”. Bardzo szybko wytypował aktywa, z którymi nie wiązał zbyt dużej przyszłości. Postanowił tą część majątku przedsiębiorstwa sprzedać aby pozyskane środki reinwestować w bardziej opłacalne (jego zdaniem) gałęzie biznesu. Uporządkowana została także struktura organizacyjna. Cała działalność związana z działaniem biznesu gazociągowego została włączona w skład Enron a Pipeline Operating Company. Pozwoliło to usunąć dublujące się stanowiska, co poprawiło strukturę kosztową przedsiębiorstwa. Oprócz tego firma zaczęła inwestować w działalność związaną z produkcją energii elektrycznej oraz wydobycia gazu ziemnego. W latach 1988 i 1989 nastąpiła także rozbudowa działalności o kogenerację.

02 Enron jeffrey skilling

Jeffrey Skilling. Źródło: wikipedia.org

Rok 1989 był także przełomowy pod tym względem, że Jeffrey Skilling, który był konsultantem w McKinsey & Company wpadł na pomysł dotarcia do klienta za pomocą większej ilości dróg. Koncept zakładał, że producenci gazu oraz hurtowi nabywcy mogli jednocześnie zakupić i zabezpieczyć cenę. Finalnie działalność została nazwana Gas Bank, który został powołany w 1991 roku. Enron zatrudnił Jeffereya Skillinga na stanowisku szefa Gas Bank. Oprócz tego Enron rozpoczął działalność na rynkach zagranicznych. W 1989 roku firma wzięła pożyczkę w wysokości 56 milionów dolarów na rozwój elektrowni w Argentynie. Pożyczkę finansował OPIC (Overseas Private Investment Corporation).

Dodatkowo Enron zaczął oferować pożyczki producentom ropy naftowej oraz gazu ziemnego. Warto zaznaczyć, że w 1990 roku Enron stał się typowym market-makerem na rynku gazu ziemnego. W efekcie rozpoczął handel na rynku kontraktów terminowych i opcji na New York Mercantile Exchange oraz na rynku nieregulowanym (tj. OTC) gdzie Enron handlował swapami i opcjami. W 1991 roku Andy Fastow rozpoczął stosować tak zwane off-balance-sheet partnerships. Początkowo były wykorzystywane do zwykłych księgowych praktyk, z czasem wyewoluowały do „skrzynki na straty”. W efekcie takie praktyki służyły do kolorowania zysku netto.

Lata 1991 – 2000

Ten okres przyniósł transformację modelu biznesowego. Po pierwsze: Enron rozpoczął bardzo intensywnie rozwijać działalność na rynkach zagranicznych. Pozwalało to dywersyfikować strumień przychodów, ale wymagał przejrzystej struktury organizacyjnej oraz sprawnego działu kontrolingu. Drugą ważną zmianą była transformacja ze zwykłego producenta energii na firmę, która stawała się kimś pomiędzy firmą inwestycyjną, funduszem hedge a pośrednikiem na rynku surowców. Coraz większą rolę miał Gas Bank, który został przemianowany na Enron Finance Corp, który był zarządzany przez Skillinga.

Enron rozpoczął także rozwój na rynku klientów detalicznych. Powodem wejścia w ten rynek było wprowadzenie w życie Energy Policy Act z 1992 roku. Na podstawie tego przepisu Konges pozwolił stanom na deregulowanie rynku energii. Jednym ze stanów, które rozpoczęły deregulację była Kalifornia. To spowodowało, że Enron zwiększył skalę działalności operacyjnej w tym stanie wietrząc szanse na wzrost cen. Spółka rozpoczęła także ekspansję na innych rynkach. Jedną z takich transakcji było nabycie PGE (Portland General Electric), co pozwalało na zwiększenie ekspozycji na rynku kalifornijskim oraz w Oregonie.

Co więcej, firma powołała spółkę Enron Energy, która oferowała duże obniżki cen dla klientów w Kalifornii. Oprócz tego, spółka zależna sprzedawała gaz ziemny do klientów w Ohio oraz energię elektryczną (z turbin wiatrowych) w stanie Iowa. Działalność operacyjna zakończyła się w 1999 roku, kiedy ujawniono, że ta niewielka jeszcze działalność traciła 100 mln$ rocznie.

Bankructwo Enronu – światłowodowe marzenie

Lata dziewięćdziesiąte to okres wielkich oczekiwań co do zmian jakie miał dokonać Internet. Rozwijały się firmy technologiczne czy e-commerce (m.in. eBay czy Amazon). Enron uważał, że jest w stanie być aktywny na tym rynku poprzez dostarczenie infrastruktury krytycznej – światłowodów. W 1997 roku spółka zależna Enronu – FirstPoint Communications Inc.  – powołała w tym celu FTV Communications LLC. FTV wybudowała około 1380 min światłowodów między Portland a Las Vegas. Enron zamierzał handlować przepustowością sieci w podobny sposób w jaki działał na rynku surowców energetycznych. Miał skupować w cenach hurtowych przepustowość a następnie odsprzedawać je jak cena wzrośnie do innych firm.

W styczniu 2000 rok Kenneth Lay oraz Jeffrey Skilling ogłosili analitykom giełdowym, że zamierzają rozpocząć handel swoją własną siecią światłowodową szybkiej prędkości. To z kolei wywołało entuzjazm u Wall Street. W efekcie cena akcji wzrosła z 40$ (styczeń 2000) do 90$ (lato 2000). Dzięki wzrostowi cen managerowie oraz zarząd otrzymali bonusy o wartości 924 mln$. Otrzymane akcje przez managerów były regularnie sprzedawane na giełdzie. Sam prezes Enron Nroadban Services – Kenneth Roce – sprzedał milion akcji inkasując około 70 mln dolarów.

03 Enron blockbuster

Źródło: marketplace.org

Na rynku światłowodów pojawiła się znaczna nadpodaż. Zaledwie 5% z 40 milionów linii były aktywnych. Enron uważał, że w następnych latach popyt na usługi internetowe znacznie wzrośnie. Z tego powodu spółka rozpoczęła skup tak zwanych „dark fibres”, które nie były używane. Ceny były atrakcyjne ale należało poczekać wiele miesięcy a nawet lat by zobaczyć pierwszych klientów korzystających z sieci światłowodowej. Enron w swojej rachunkowości szacował ile taka linia byłaby wata w sytuacji kiedy będzie aktywna. Takie „szacowanie” pozwalało na księgowe zwiększanie przychodów oraz zysków.

12 marca 2001 roku pojawiła się informacja o anulowaniu 20-letniej umowy między Blockbuster a Enronem na wykorzystanie linii światłowodowych do streamingu wideo. W efekcie nastąpił spadek kursu akcji z 80$ do 60$. Szumnie zapowiadany rozwój tego segmentu wygenerował 400 mln$ przychodów w 2001 roku. Z mrzonek o miliardowych zyskach pozostały tylko nagłówki w gazetach. Segment związany z usługami szerokopasmowego internetu został wygaszany w II połowie 2001 roku.

Bankructwo Enronu spowodowało, że aktywa segmentu komunikacyjnego były sprzedawane za ułamek ich wartości. W 2002 roku Rob Roy z Switch Communications zakupił obiekty Enronu z Newady za zaledwie 930 000$. Switch był jedynym chętnym na to aktywo. Bardzo szybko w tym miejscu powstało „największe data center na świecie”.

Enron i jego sny o potędze

Po połączeniu spółki w 1985 roku, firma zaczęła myśleć o ekspansji poza granicę Stanów Zjednoczonych. Pierwszą transakcją tego typu był zakup elektrowni korzystającej z gazu ziemnego w pobliżu Middlesbrough w Zjednoczonym Królestwie. Była to duża inwestycja, ponieważ ten jeden zakład zaopatrywał energię elektryczną 3% gospodarstw domowych w kraju. Transakcja zakończyła się sukcesem co zachęciło zarząd do szukania dalszych inwestycji. Rebecca Mark była pracownica wysokiego szczebla w HNG została szefową Enron International (EI). Firma zaczęła skupować aktywa zarówno na rynkach rozwiniętych (Australia, Francja, Niemcy, Japonia, Zjednoczone Królestwo) jak i w krajach rozwijających się (m.in. Turcja, Brazylia, Polska, Chiny, Kolumbia, Indonezja). W 1996 roku działalność zagraniczna odpowiadała za 25% zysków całej firmy.

04 Enron Azurix

Źródło: wikipedia.org

Enron wierzył, że po rynku energii na świecie przetoczy się kolejna fala deregulacji i będzie związana z siecią wodociągową. W 1998 roku spółka nabyła za 2,88 mld$ Wessex Water. Przejęta firma stała się perłą w koronie nowopowstałej spółki-córki Enronu – Azurix. Firma w 1999 roku zadebiutowała na giełdzie co pozwoliło Enronowi pozyskać 1 mld$. Co więcej w celu poprawienia płynności Azurix został obciążony nowymi długami. Na koniec 2000 roku zadłużenie odsetkowe wyniosło ponad 2 mld$. Co więcej zaczęło się pogarszać otoczenie rynkowe. Brytyjski regulator zażądał obniżki cen za usługi wodociągowe o 12%. Jednocześnie zaczął wymagać większych inwestycji w starzejącą się infrastrukturę. Szacunkowy koszt napraw był szacowany na miliard dolarów. W 2000 roku firma zaraportowała 100 mln zysku operacyjnego. Niewielkie zyski w połączeniu z wysokim zadłużeniem powodował, że Azurix znalazł się w trudnym położeniu finansowym. Spowodowało to, że ze stanowiska odeszła Rebecca Mark. Enron z kolei szukał chętnego na zakup aktywów związanych z sieciami wodociągowymi. W końcu Enron sprzedał Azurix North America oraz Azurix Industrial Operations do American Water Works za 141,5 miliona dolarów.

Special purpose entities (SPE)

Były to spółki specjalnego przeznaczenia. Tworzone do wykonania określonych transakcji albo zarządzania ryzykiem określonych aktywów. Takie przedsiębiorstwa były tworzone przez firmę-matkę ale finansowane przez inwestorów i dług. Enron używał bardzo dużej ilości firm specjalnego przeznaczenia tylko po to aby ukryć dług w zobowiązaniach pozabilansowych albo sprzedać im toksyczne aktywa. Taka praktyka powodowała, że Enron zawyżał swoje kapitały własne i zyski oraz zaniżał zobowiązania. Należy wspomnieć, że wiele SPE używało akcji Enronu jako zabezpieczenia pożyczek. Z tego powodu taki domek z kart mógł istnieć tak długo, jak ceny akcji Enronu rosły. Zatem zarząd robił wszystko co mógł, aby nie rozczarować analityków z Wall Street.

Chewco

Transakcje były naprawdę interesujące. Wymuszały na księgowych wejście na „wyżyny” swojej kreatywności aby ukryć dług poza księgami Enronu. Ciekawym przykładem jest Chewco Investments L.P. Powód powołania spółki jest bardzo ciekawy. W 1993 roku Enron wszedł w Joint Venture z CalPERS (stanowy fundusz emerytalne z Kaliforni). Wspólne przedsięwzięcie zwane było JEDI (Joint Energy Dvelopment Investments). Po czterech latach Enron zaproponował CalPERS partnerstwo w innym przedsięwzięciu. Fundusz zgodził się pod warunkiem ,że rozwiązanie zostanie partnerstwo w JEDI. Enron nie był jednak zainteresowany skonsolidowaniem długów JEDI. W tym celu powołał Chewco, które miało wykupić udziały CalPERS za 383 mln$.

Samo Chewco nie było konsolidowane przez Enron ponieważ było tak skonstruowane aby nie spełniało warunków konsolidowania SPE. Powołana firma była finansowania niezabezpieczoną pożyczką od Barclays Bank. Warto zaznaczyć, że mimo braku zabezpieczenia, istniała gwarancja Enronu, którą zabezpieczeniem były posiadane przez spółkę akcje własne. Enron użył Chewco do zaraportowania około 400 milionów dolarów zysku i ukrywając 600 mln$ długu.

05 ENron Arthur andersen

Źródło: wikipedia.org

W listopadzie 2001 roku pracownicy Arthur Andersen odkryli list, który zawierał szczegółowy opis wydawałoby się mało znaczącej transakcji. Enron ustanowił zabezpieczenie gotówkowe, które miało zapewnić Chewco zewnętrzny kapitał aby spełnić wymagany status SPE. Opierając się na tym dokumencie pracownik Andersena powiedział Billowi McLucasowi, który prowadził wewnętrzne dochodzenie, że Chewco nie mogło być traktowane jako SPE. W efekcie Enron powinien konsolidować zarówno Chewco jak i JEDI. Oznaczałoby to, że wyniki finansowe i bilans Eronu należałoby skorygować od 1997 roku.

Whitewing i LJM

Ciekawym przykładem jest także Whitewing. Firma powstała w 1997 roku w wyniku inwestycji Enronu (579 mln$) i inwestorów zewnętrznych (500 mln$). Dwa lata później zmieniono strukturę właścicielską aby przestać ją konsolidować. Kiedy Whitewing było „poza księgami” było używane do kupowania aktywów Enronu. Między 1999 a 2001 rokiem Whitewing nabyło aktywa Enronu o wartości 2 mld$. Przejęcia były finansowane długiem zabezpieczonym akcjami Enronu. Takie działania powodowały, że Enron raportował „sztuczną” sprzedaż, która poprawiała wyniki przedsiębiorstwa.

Następnym interesującym przykładem jest LJM. W 1999 roku Fastow stworzył dwie kolejne firmy LJM Cayman L.P. (LJM1) oraz LJM2 Co-Investment L.P. (LJM2) w celu kupienia słabo wycenionych akcji należących do Enrona. Co ciekawe nazwa LJM to skrót od Lea, Jeffrey Matthew czyli imion żony i dzieci Andrew Fastowa. Wspomniane firmy były finansowane z długu bankowego udzielonego przez takie banki jak: Wachovia, J.P. Morgan, Credit Suisse First Boston czy Citigroup. Oprócz tego Merrill Lynch nabył udziały w spółkach o wartości 22 mln$. LJM1 został wykorzystany do poprawienia wycen portfela akcji należących do Enrona.

Sprawa Rhythms

W marcu 1998 roku Enron zainwestował 10 milionów dolarów w 5,4 miliona akcji Rhythms NetConnections. Rhythms zajmował się dostawą usług szerokopasmowych. Kiedy spółka zadebiutowała na giełdzie, wartość akcji bardzo mocno wzrosła. Dzięki temu Enron mógł zaksięgować zysk z transakcji. Obecnie portfel akcji wyceniany był na 300 mln$. Enron nie mógł sprzedać przewartościowanych akcji ponieważ posiadał lock-up, czyli zobowiązanie do niesprzedawania akcji przez najbliższe 6 miesięcy. Na początku Enron przetransferował 3,4 miliona akcji Enrona wartych 276 mln$ do LJM1 po cenie 168 mln$. Następnie LJM1 dofinansował swoją spółkę zależną (Swap-Sub) kwotą 80 mln$ (w akcjach) oraz 3,75 mln$ w gotówce. W kolejnym ruchu Swap-Sub wystawiło opcję put 5,4 mln akcji Rhythms posiadanych przez Enron. Opcja wygasała w czerwcu 2004 roku i zobowiązywała Swap-Sub do wykupienia akcji po cenie 56$ za sztukę. Płatność miała zostać sfinansowana posiadanymi przez Swap-Sub akcjami Enrona. W sytuacji kiedy cena akcji Rhythms spadnie a Enrona nie, to Enron „sprzeda” akcje Rhythms po 56$ w zamian otrzyma własne akcje, które wniósł do LJM1. Problem powstanie kiedy zarówno akcje Rhythms, jak i Enrona spadną. Wtedy spółka zależna nie będzie w stanie „wykupić” akcji po ustalonej cenie. W kwietniu 2000 roku Enron spodziewał się, że umowa może zakończyć się wygenerowaniem dużej straty. Z tego powodu rozwiązał umowę ze Swap-Sub. Spółka zależna wykupiła akcje o wartości 234 mln$ płacąc akcjami Enron. Zgodnie z umowami akcje Enron powinny być zdyskontowane do 161 mln$. Tak się jednak nie stało. Enron zaraportował niewielki zysk z całego przedsięwzięcia mimo poniesienia faktycznej straty równej około 70 mln$.

Brazylijski interes

Innym przykładem wykorzystania LJM było odkupienie udziałów w brazylijskiej firmie EPE. Była to inwestycja w elektrownię zasilaną gazem ziemnym w Cuiaba w Brazylii. Inwestycja miała szereg problemów zatem udziały powinny zostać wycenione niżej, co odbiłoby się na wynikach spółki. Z tego powodu część udziałów została odsprzedana do LJM1 a Enron nie musiał konsolidować problematycznej inwestycji w Brazylii. Dzięki temu Enron poprawił swoje wyniki w II połowie 1999 roku o około 65 mln$. Następnie Enron odkupił udziały w LJM1 ze stratą 3 mln$, mimo, że sytuacja EPE była jeszcze gorsza niż przed transakcją ze swoją spółką zależną.

Bankructwo Enronu – Koniec części I

W tej części przyjrzeliśmy się jak wyglądała działalność firmy. Ze „zwykłej” firmy, która zajmowała się działalnością na rynku energii, stała się funduszem i inwestorem na wielu rynkach. Nie wszystkie transakcje kończyły się zyskami. W związku z tym firma stworzyła spółki specjalnego przeznaczenia, które „absorbowały” nieudane inwestycje Enronu. Pozwalało to poprawiać wyniki finansowe co podnosiło wycenę akcji. Dzięki temu managerowie mogli wypłacać sobie bonusy, a zabezpieczenia należące do SPE (akcje Enronu) odwlekały konieczność spłaty kredytów. W drugiej części poznacie kulturę korporacyjną, sposoby rozpoznawania przychodów oraz jak przebiegło bankructwo Enronu.

Bankructwo Enronu – Co doprowadziło do upadku firmy? Cz. II

Co o tym sądzisz?
Lubię
20%
Interesujące
60%
Heh...
20%
Szok!
0%
Nie lubię
0%
Szkoda
0%
O Autorze
Forex Club
Forex Club jest jednym z największych i najstarszych polskich portali o tematyce inwestycyjnej - forex i narzędzi wykorzystywanych w tradingu. To autorski projekt zapoczątkowany w 2008 roku i rozpoznawalna marka ukierunkowana na rynek walutowy.