Niemcy – Gospodarka i demografia [cz. I]

Niemiecka gospodarka jest największą w Europie. Solidność, precyzja i cierpliwość to słowa z jakimi kojarzą się nasi zachodni sąsiedzi. Do dzisiaj marka „Made in Germany” jest synonimem jakości. Niemcy mogą się także pochwalić silną reprezentacją firm należących do listy Fortune 500. W 2019 roku było na niej 28 firm. Wśród nich takie spółki jak Volkswagen, Daimler, Siemens, Adidas czy Bayer. Jednak nie jest to kraj bez problemów. Niektóre są nierozwiązane od ponad 30 lat. 

Sprawdź: Brokerzy oferujący handel na DAX 30 – Zestawienie

Niemcy są jednym z najbardziej rozwiniętych krajów na świecie. Potwierdzają to liczne rankingi. Jednym z najważniejszych jest Global Competitiveness Index. Indeks konkurencyjności określa rozwój kraju w oparciu o 12 zmiennych:

1. Instytucje
2. Infrastrukturę
3. Stabilność otoczenia makroekonomicznego
4. Zdrowie oraz podstawowa edukacja
5. Wyższa edukacja
6. Efektywność rynku
7. Efektywność rynku pracy
8. Rynek finansowy
9. Zdolność do adaptacji technologicznej
10. Wielkość rynku
11. Zaawansowanie procesu produkcyjnego
12. Innowacyjność

Źródło: Global Competitiveness Index

Polska we wspomnianym rankingu zajmuje 37 miejsce, za Malezją, Chinami, Chile czy Portugalią

Kolejnym indeksem potwierdzającym wysoki rozwój Niemiec jest wskaźnik rozwoju społecznego (Human Development Index, HDI). Wskaźnik ocenia kraje pod względem: oczekiwanej jakości życia, jakości edukacji oraz dochodu narodowego na osobę. Poniżej zestawienie z 2019 roku:

Źródło: UN Developmet Programme

Niemcy zajmują 4 miejsce na świecie. Stany Zjednoczone znajdują się na 16 miejscu, Polska na 32.

Niemcy dobrze wypadają również w rankingu Corruption Perceptions Index (Indeks Percepcji Korupcji) przygotowanego przez Transparency International. Im wyższe miejsce w rankingu tym kraj jest bardziej praworządny. Im niższe miejsce w rankingu tym wyższy poziom korupcji. Niemcy zajmują w tym rankingu 9 miejsce, Stany Zjednoczone są na 23 miejscu, z kolei Polska jest na 41 miejscu.

Rozwój gospodarczy na przestrzeni lat

Niemiecka gospodarka to motor napędowy Unii Europejskiej. Jako największa gospodarka kontynentalnej Europy jest głównym partnerem wielu mniejszych, europejskich gospodarek. Według danych Banku Światowego w 2019 roku niemiecka gospodarka była 4 największą na świecie (3 845 mld$). Oznaczało to 4,4% udziału w światowym PKB. Uwzględniając parytet siły nabywczej Niemcy znajdują się na 5 miejscu (za Chinami, USA, Indiach i Japonii).

Na przestrzeni ostatnich 28 lat wzrost gospodarczy Niemiec był przyzwoity. Między 1991, a 2019 rokiem wzrost PKB w parytecie siły nabywczej wzrósł o 3,71% rocznie. Świat rósł szybciej, przez co udział Niemiec w PKB świata znacznie spadał. Poniżej zestawienie Banku Światowego.

Niemcy są jedną z najbardziej rozwiniętych gospodarek na świecie. Poniżej zestawienie Banku Światowego:

Wzrost gospodarczy pociągnął za sobą spadek bezrobocia, które należy do najniższych w całej Unii Europejskiej. Według ILOSTAT obecna stopa bezrobocia osób w wieku 15-24 wynosiła w 2019 roku zaledwie 5,4%. Ogólna stopa bezrobocia wynosi 3%.

Dobra koniunktura gospodarcza oraz konserwatywna polityka fiskalna rządu doprowadziła do wygenerowania nadwyżki budżetowej. 

Doprowadziło to do znacznego spadku relacji długu do PKB, które w 2019 roku spadło poniżej 60%. Rządowa pomoc dla gospodarki przeprowadzona w 2020 roku doprowadzi do wzrostu relacji długu do PKB w okolice 77% na koniec 2020 roku.

Prognozy gospodarcze 2050

Według raportu PwC z 2017 roku, niemiecka gospodarka spadnie z 5 na 9 miejsce pod względem wielkości PKB po uwzględnieniu parytetu siły nabywczej. Niemcy mają prześcignąć m.in. Meksyk oraz Indonezję. Według prognoz PKB będzie rósł między 1,1-1,4% rocznie. Z kolei PKB na osobę ma wzrosnąć do 82,7 tys.$ do końca 2050 roku. Ma stanowić 94% poziomu osiągniętego przez USA.

Sektor bankowy

Środowisko niskich stóp procentowych oraz problemy gospodarcze u partnerów handlowych Niemiec spowodowały, że wyniki niemieckich banków znalazły się pod presją. Dotyczy to szczególnie „flagowych” banków takich jak Deutsche Bank (DBK) oraz Commerzbank (CBK). Deutsche Bak prowadzi program restrukturyzacyjny który ma zmniejszyć zatrudnienie o 18 000 do 2022 roku. Z kolei Commerzbank starał się znaleźć kupca na swoją „perłę w koronie”, czyli polski mBank. Po nieudanej sprzedaży, marka nadal należy do CBK. Jednocześnie spółka zapowiedziała, że zredukuje zatrudnienie o 7 000 pracowników i zamknie około 400 oddziałów w Niemczech.

Światowy handel

Niemiecka gospodarka jest nastawiona na eksport. Z tego powodu Niemcy cenią sobie u swoich partnerów otwartość na rynki oraz niskie cła. Poniżej porównanie wybranych krajów:

Źródło: Bank Światowy

Dobrym określeniem otwartości niemieckiej gospodarki jest wskaźnik otwartości handlu, który określa relacje między obrotem handlowym (eksport i import) a PKB danego kraju. Im wyższy wskaźnik tym międzynarodowa wymiana handlowa odgrywa większą rolę w gospodarce kraju.

Źródło: Bank Światowy

Niemcy są potentatem handlowym. Według danych Światowej Organizacji Handlu w 2019 roku Niemcy były 3 największym eksporterem oraz importerem na świecie (za Stanami Zjednoczonymi oraz Chinami). Niemcy miały 7,9% udziału w światowym eksporcie oraz 6,4% udziału w światowym imporcie. Od 1993 roku Niemcy każdego roku generują nadwyżkę w handlu międzynarodowym. Jej poziom „wystrzelił” od 2002 roku. Zbiegło się to w czasie z wprowadzeniem euro.

Źródło: Bank Światowy

Niemiecki handel nadal jest skoncentrowany na Europie. Według danych Federalnego Ministerstwa Gospodarki i Energii (BMWI) około 68,2% eksportu trafia do Europy, z kolei import z Europy stanowi aż 68,8% importu ogółem.

Źródło: Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energii

Jednak na przestrzeni ostatnich lat widać powolne przesuwanie się wymiany handlowej (eksport oraz import) w kierunku Azji oraz krajów Europy nie należących do Strefy Euro. 

Źródło: Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energii

Źródło: Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energii

Niemcy znane są na świecie z produktów związanych z sektorem motoryzacyjnym, maszynowym oraz chemicznym. Poniżej zestawienie najpopularniejszych grup produktowych w eksporcie oraz imporcie.

Źródło: Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energii

Źródło: Federalne Ministerstwo Gospodarki i Energii

Największymi partnerami handlowymi Niemiec są Chiny (206 mld€ wymiany handlowej), Holandia (190,1, mld€) oraz Stany Zjednoczone (190 mld€). Polska jest 6 pod względem wielkości partnerem z wymianą handlową na poziomie 123,6 mld€.

Dokąd trafia niemiecki eksport – główni partnerzy

Największymi odbiorcami niemieckich towarów są Stany Zjednoczone (118,6 mld€), Francja oraz Chiny. Poniżej przedstawiono tabelę z 10 najważniejszych kierunków eksportowych. Dodano także informacje o wielkości eksportu do Japonii oraz Indii.

Źródło: Federalne Biuro Statystyczne

Skąd Niemcy importują – główni partnerzy

Największe obroty Niemcy generują z Chinami, Holandią oraz USA. Polska jest na piątym miejscu. Indie są marginalnym partnerem. Zajmują dopiero 27 miejsce. Więcej od Indii eksportują do Niemiec takie kraje jak: Wietnam, Słowacja czy Dania.

Źródło: Federalne Biuro Statystyczne

Mimo wysokich kosztów pracy, Niemcom udaje się osiągać wysoką nadwyżkę handlową. Wynika to po części ze struktury eksportu. Dominują produkty zaawansowane technicznie. 

Źródło: OECD

Zachód i Wschód czyli Niemcy „A” oraz „B”

Mimo 30 lat integracji między „Wschodem”, a „Zachodem” Niemiec, nadal, spoglądając na dane gospodarcze, widać gdzie istniał kiedyś RFN, a gdzie NRD. Najbiedniejszymi krajami związkowymi pod względem PKB na osobę jest pięć landów byłego NRD. Wśród części społeczeństwa podział na „Wessi” (obywatele dawnego RFN) oraz „Ossi” (mieszkańcy dawnego NRD) nadal istnieje.

Źródło: Federalny Urząd Statystyczny

Podział między „Zachodem”, a „Wschodem” Niemiec jest także widoczny w średnich wynagrodzeniach, gdzie najniższy jest właśnie we wschodnich landach („wyspą” jest Berlin). Poniżej dane zebrane przez niemiecki urząd pracy.

Źródło: deutschland.de

Konwergencja zarobków we wschodnich landach przebiega bardzo powoli. Pomiędzy 1995, a 2017 rokiem dochód rozporządzalny wzrósł z 79% do 86% poziomu „Niemiec Zachodnich”.

Źródło: pewresearch.org

Różnice między obydwiema częściami Niemiec widoczne są także w poglądach na temat Unii Europejskiej czy partii politycznych. To właśnie na wschodzie Niemiec (np. w Saksonii) partia Alternatywa dla Niemiec (AfD) cieszy się sporą popularnością. Z kolei mieszkańcy zachodniej części Niemiec są znacznie bardziej pozytywnie nastawieni do Unii Europejskiej. 

Demografia – wzrost obciążenia demograficznego

Według danych ONZ w 2019 roku populacja Niemiec wyniosła 83,517 mln. Oznacza to, że Niemcy są najludniejszym członkiem Unii Europejskiej. Prognozy demograficzne Niemiec zakładają lekki spadek populacji oraz zmianę „miksu” wiekowego. 

Według ONZ w ciągu następnych 30 lat populacja Niemiec skurczy się o 3,4 mln. Poniżej porównanie z 9 krajami zaliczonymi do Europy Zachodniej (m.in. Austria, Belgia, Francja, Szwajcaria, Holandia).

Dane na temat liczby mieszkańców różnią się od przedstawionych przez Federalny Urząd Statystyczny (Statistisches Bundesamt, skrót Destatis), który podaje, że w 2019 roku populacja Niemiec wyniosła 83,2 mln.

Dane i prognozy przedstawiane przez Destatis są bardzo rozbudowane, co pozwala na uzyskanie bardziej szczegółowego wglądu w stan demografii Niemiec.

Na przestrzeni następnych 30 lat zacznie zmieniać się struktura demograficzna Niemiec. Coraz większy udział będą miały osoby w wieku powyżej 67 lat. Według danych przedstawionych przez Destatis, obecna struktura demograficzna w 2019 roku wygląda następująco:

Spoglądając na strukturę demograficzną, widać, że roczniki wyżu z lat 1955 – 1971 będą w ciągu najbliższych kilkunastu lat przechodzić na emeryturę. 

Źródło: Federalny Urząd Statystyczny (Destatis)

 Pogorszy to wskaźnik o old-age dependency ratio. Jest to wskaźnik stosowany do porównania ludności w wieku poprodukcyjnym (zwykle powyżej 65 lat) do ludności w wieku produkcyjnym (np. 15-64). W przypadku Niemiec wskaźnik dzieli liczbę osób w wieku powyżej 66 lat przez osoby w wieku 20-66. Obecny wskaźnik wynosi 31,1. Oznacza to, że na 100 osób w wieku produkcyjnym przypada około 31 osób w wieku poprodukcyjnym. 

Poniżej zaprezentowano 3 warianty kształtowania się old-age dependency ratio w zależności od przyjętego wariantu:

• Wariant 2 – średni przyrost naturalny – średni wzrost oczekiwanej długość życia, średnie saldo migracji
• Wariant 6 – niski przyrost naturalny – średni wzrost oczekiwanej długość życia, średnie saldo migracji
• Wariant 9 – średni przyrost naturalny – wysoki wzrost oczekiwanej długość życia, średnie saldo migracji

Liczbowe prezentacja założeń do poszczególnych wariantów:

Poniżej zestawienie obciążenia demograficznego w oparciu o poszczególne warianty:

Widać, że najgorsze pogorszenie wskaźnika nastąpi między 2020 rokiem (31,1), a 2035 rokiem (ponad 44). W kolejnych 15 latach zmiany nie będą aż tak dynamiczne.

Poniżej zestawienie piramid demograficznych w Wariancie 2 w roku 2035 oraz 2050.

Sytuacja demograficzna Niemiec na przestrzeni następnych 30 lat zacznie się pogarszać. Mimo, że liczba ludności nie zmieni się zbyt mocno, to nastąpi starzenie się społeczeństwa. Coraz większy odsetek ludności będą stanowili obywatele w wielu powyżej 66 lat. Za kilkanaście lat wyż demograficzny z lat 1955 – 1971 będzie coraz bardziej obciążał niemiecki system emerytalny. Jednak w 2050 roku wskaźnik obciążenia demograficznego będzie wyższy w Polsce (52,2 według projekcji Eurostatu).

Podsumowanie

Niemcy są stabilną gospodarką, która korzysta ze zmniejszania barier w handlu. W związku z rosnącym popytem ze strony Azji, silnik eksportowy powinien nadal działać. Zmieni się natomiast ciężar eksportu. Najprawdopodobniej europejscy partnerzy będą tracić swoją kluczową pozycję na rzecz azjatyckich partnerów (Chiny, Indie). Konserwatywna polityka fiskalna powoduje, że zadłużenie do PKB znajduje się na bardzo bezpiecznych poziomach. W najbliższych kilkunastu latach należy spodziewać się pogorszenia wskaźnika obciążenia demograficznego, co wynika z powolnego przechodzenia na emeryturę roczników 1953 – 1971. Dzisiejszymi problemami Niemiec jest nieskończona integracja między „Wschodem” i „Zachodem” oraz wciąż ciężka sytuacja niemieckiego sektora bankowego.