Wygaśnięcie umowy zbożowej między Rosją a Ukrainą

Umowa zezwalająca Ukrainie na eksport zboża przez Morze Czarne wygasła wczoraj. Umowa, w której pośredniczyły ONZ i Turcja w lipcu ubiegłego roku, miała na celu złagodzenie światowego kryzysu żywnościowego poprzez umożliwienie bezpiecznego eksportu ukraińskiego zboża zablokowanego przez konflikt rosyjsko-ukraiński.

Dlaczego to jest ważne?

Ukraina jest głównym producentem zbóż i nasion oleistych, a przerwa w jej eksporcie spowodowana wybuchem wojny spowodowała, że światowe ceny żywności osiągnęły rekordowy poziom. Porozumienie zawarte w lipcu 2022 roku, jakieś pięć miesięcy po rozpoczęciu wojny, pomogła obniżyć ceny i złagodzić światowy kryzys żywnościowy.

Ziarno ukraińskie również odegrało bezpośrednią rolę, dostarczając 725 200 ton, czyli 2,2% dostaw korytarzem wykorzystywanym przez Światowy Program Żywnościowy Organizacji Narodów Zjednoczonych (WFP) jako pomoc dla krajów takich jak Etiopia, Somalia i Jemen.

Co to oznacza dla cen żywności?

Ceny zbóż i roślin oleistych wzrosły już w reakcji na informację o zawieszeniu przez Rosję udziału w transakcji. Wzrost doprowadzi do wyższych cen podstawowych artykułów spożywczych, takich jak chleb i makaron, w nadchodzących miesiącach. Sytuacja jest jednak lepsza niż w miesiącach po wybuchu wojny, gdyż wzrosły dostawy zboża od innych producentów, np. Brazylii.

Cena pszenicy, głównego składnika chleba, spadła w tym roku około 14%, a kukurydzy o około 23%. Obecny światowy kryzys żywnościowy jest jednak daleki od zakończenia. WFP przekazało w zeszłym miesiącu, że wiele sytuacji kryzysowych nałożyło się na siebie, tworząc największy i najbardziej złożony kryzys głodowy i humanitarny od ponad 70 lat.

W 2022 r. rekordowe 349 milionów ludzi doświadczyło ostrego głodu, a 722 000 balansowało na krawędzi głodu, podał WFP w corocznym przeglądzie.

Jaki jest stan światowych zapasów żywności?

Światowe zapasy kukurydzy rozpoczęły sezon 2021/22 na najniższym poziomie od 6 lat, więc inwazja Rosji na Ukrainę, jednego z największych eksporterów kukurydzy na świecie, doprowadziła do znacznego skoku cen. Gwałtowny wzrost eksportu z Brazylii pomógł jednak do czasu zwiększyć dostawy wraz z eksportem prawie 17 milionów ton kukurydzy.

Departament Rolnictwa USA prognozuje, że światowe zapasy kukurydzy do końca sezonu 2023/24 będą najniższe od ośmiu lat.

Co było eksportowane?

W ramach paktu o utworzeniu bezpiecznego kanału żeglugowego Ukraina mogła wyeksportować 32,9 mln ton produktów rolnych, w tym 16,9 mln ton kukurydzy i 8,9 mln ton pszenicy. Przed konfliktem Ukraina eksportowała około 25-30 mln ton kukurydzy rocznie, głównie przez Morze Czarne, oraz 16-21 mln ton pszenicy. Zdolność do transportu zboża przez Morze Czarne w ramach paktu została ograniczona przez włączenie tylko trzech portów.

Dlaczego Rosja występuje z paktu?

Rosja wielokrotnie powtarzała, że nie widzi powodu do przedłużenia umowy. Mówi, że zobowiązania podjęte w celu osunięcia przeszkód w rosyjskim eksporcie żywności i nawozów nie zostały spełnione.

Żądania Moskwy obejmują ponowne podłączenie Rosyjskiego Banku Rolnego (Rosselkhozbank) do systemu SWIFT. Inne postulaty to wznowienie dostaw maszyn i części rolniczych, zniesienie ograniczeń ubezpieczeniowych i reasekuracyjnych, wznowienie rurociągu amoniaku Togliatti – Odessa oraz odblokowanie aktywów i rachunków rosyjskich firm zajmujących się eksportem żywności i nawozów.

Czy korytarz może działać bez Rosji?

Ukraińskie porty były zablokowane do czasu zawarcia porozumienia w lipcu ubiegłego roku i nie jest jasne, czy będzie możliwy transport zboża teraz, gdy Rosja wycofuje się z paktu. Dodatkowe składki na ubezpieczenie od ryzyka wojny, które są pobierane przy wpływaniu na obszar Morza Czarnego wzrosłyby, a armatorzy mogliby okazywać niechęć do wpuszczania swoich statków do strefy działań wojennych bez zgody Rosji.

Czy Ukraina może eksportować więcej zboża przez UE?

Od początku konfliktu Ukraina eksportuje znaczne ilości zboża przez wschodnie kraje UE. Pojawiło się jednak wiele wyzwań logistycznych. Inną kwestią jest to, że przepływ ukraińskiego zboża przez wschodnią część UE wywołał niepokoje wśród rolników w regionie, którzy twierdzą, że podcięło ono lokalne dostawy i zostało zakupione przez młyny, pozostawiając je bez rynku zbytu dla ich upraw.

W rezultacie UE zezwoliła pięciu krajom – Bułgarii, Węgrom, Polsce, Rumunii i Słowacji – na wprowadzenie zakazu sprzedaży krajowej ukraińskiej pszenicy, kukurydzy, nasion rzepaku i słonecznika, zezwalając jednocześnie na tranzyt na eksport do innych krajów. W obecnej formie zostanie to wycofane do połowy września.