Giełdy zdecentralizowane (DEX) – czym są i jak działają?

Giełda to miejsce, w którym odbywa się wymiana dóbr, usług lub, w przypadku rynków finansowych, aktywów, takich jak akcje, waluty czy kryptowaluty. Tradycyjne giełdy papierów wartościowych to rynki, na których kupujący i sprzedający spotykają się, by handlować aktywami po uzgodnionej cenie.

Kiedy mówimy o giełdach kryptowalutowych, mamy na myśli platformy, na których użytkownicy mogą wymieniać różne cyfrowe aktywa, takie jak Bitcoin, Ethereum czy inne tokeny. Giełdy te pozwalają na łatwy dostęp do globalnego rynku kryptowalut i umożliwiają użytkownikom kupno, sprzedaż i wymianę tokenów. Wyróżniamy dwa główne typy giełd kryptowalutowych: giełdy scentralizowane (ang. centralized exchange, CEX) i giełdy zdecentralizowane (ang. decentralized exchange, DEX). W tym artykule skupimy się na tym drugim rodzaju, omówimy różnice między DEX a CEX, porównamy ich wady i zalety oraz przedstawimy kilka najpopularniejszych giełd zdecentralizowanych.

Giełdy zdecentralizowane vs scentralizowane

Na tradycyjnych giełdach, takich jak NYSE (ang. New York Stock Exchange), inwestorzy indywidualni nie handlują bezpośrednio. Zamiast tego, dokonują transakcji za pośrednictwem domów maklerskich / brokerów. Brokerzy pełnią rolę pośredników, którzy składają zlecenia kupna lub sprzedaży w imieniu swoich klientów – zarówno inwestorów indywidualnych, jak i instytucji finansowych.

Na rynku kryptowalut, obojętnie czy mówimy o handlu na CEX czy DEX, każdy inwestor jest swoim własnym brokerem i dokonuje transakcji na własną rękę.

Giełdy scentralizowane (CEX)

Giełdy scentralizowane, takie jak Binance czy Coinbase, działają jednak na pewnych płaszczyznach podobnie do tradycyjnych giełd finansowych. Są kontrolowane przez firmę/organizację, która zapewnia infrastrukturę do handlu, bezpieczeństwo oraz wsparcie techniczne dla użytkowników. Główna zasada działania CEX polega na tym, że użytkownicy muszą zaufać giełdzie, powierzając jej w pierwszej kolejności swoje środki, a następnie powierzając jej swoje kryptowaluty. Firma, która zarządza giełdą, posiada klucze prywatne do kryptowalut klientów i odpowiada za ich przechowywanie. W przypadku problemów technicznych, błędów w systemie lub ataku hakerskiego, użytkownicy są w pełni zależni od odpowiedzi i działań centralnej instytucji.

Giełdy zdecentralizowane (DEX)

Z drugiej strony, giełdy zdecentralizowane (DEX) działają na zupełnie innej zasadzie. DEX-y są platformami internetowymi lub aplikacjami, które opierają się na technologii blockchain i smart kontraktach. Korzystając z giełd zdecentralizowanych, użytkownicy sami przechowują swoje kryptowaluty, a transakcje są przeprowadzane automatycznie przy użyciu algorytmów zapisanych w ramach wspomnianych kontraktów. Dzięki temu, użytkownicy mają pełną kontrolę nad swoimi funduszami i nie muszą ufać żadnej instytucji pośredniczącej.

Jak działają giełdy zdecentralizowane?

Smart kontrakty

Głównym mechanizmem, który napędza działanie giełd zdecentralizowanych, są smart kontrakty. Smart kontrakt to program komputerowy zapisany i działający na blockchainie, który automatycznie wykonuje określone działania, gdy spełnione zostaną określone warunki. W kontekście DEX, smart kontrakty są odpowiedzialne za automatyczne realizowanie transakcji między użytkownikami. Na przykład, jeśli użytkownik A chce wymienić tokeny Ethereum na stablecoin USDC, smart kontrakt sprawdza, czy użytkownik A ma wystarczającą ilość środków, czy istnieje odpowiednia płynność pod wykonanie tej transakcji i  tym podobne, a następnie dokonuje wymiany.

Książka zleceń vs pula płynności (ang. liquidity pool)

Tradycyjne giełdy, zarówno scentralizowane, jak i zdecentralizowane, działają na zasadzie książki zleceń, gdzie (w uproszczeniu) kupujący i sprzedający umieszczają swoje oferty kupna i sprzedaży, a następnie są one dopasowywane w taki sposób, aby w pierwszej kolejności realizować najbardziej optymalne transakcje, to znaczy transakcje najtańsze z perspektywy kupującego. Jednak większość DEXów działa na zasadzie pul płynności. Pula płynności to rezerwa dwóch różnych tokenów (które tworzą parę walutową), które użytkownicy, tak zwani LPs (ang. Liquidity Providers) wpłacają do depozytu w ramach smart kontraktu. Następnie użytkownicy DEXów, realizując swoje transakcje, zmieniają stosunek ilości tych tokenów w ramach wspomnianego depozytu, a przez to również ich cenę. Mechanizm ten sprawia, że użytkownicy mogą wymieniać tokeny bez potrzeby pośrednictwa centralnego organu rozliczeniowego.

Jest to tak zwany model Automated Market Maker (AMM). Zamiast korzystać z tradycyjnej książki zleceń, AMM wykorzystuje algorytmy do automatycznego ustalania cen aktywów na podstawie podaży i popytu w puli płynności. Oznacza to, że ceny są dynamicznie dostosowywane w zależności od tego, ile danego aktywa znajduje się w puli. Dzięki temu użytkownicy mogą dokonywać transakcji bez potrzeby szukania drugiej strony transakcji – wystarczy, że wymieniają tokeny bezpośrednio z pulą.

Zasada działania AMM. Źródło: Webopedia.com

CEX vs DEX – Dlaczego potrzebujemy giełd zdecentralizowanych?

CEX-y oferują łatwość obsługi i wsparcie techniczne, ale także niosą ze sobą pewne ryzyka, takie jak możliwość ataków hakerskich czy nieodpowiedzialnego zarządzania środkami klientów (np. case giełdy FTX). W odpowiedzi na te wyzwania powstały DEX-y, które oferują większe bezpieczeństwo, prywatność oraz kontrolę nad aktywami użytkowników. W świecie kryptowalut, gdzie decentralizacja i niezależność są kluczowymi wartościami, DEXy stają się atrakcyjną alternatywą dla CEXów.

Zalety giełd zdecentralizowanych:

1. Bezpieczeństwo: Giełdy zdecentralizowane są uważane za bezpieczniejsze, ponieważ użytkownicy przechowują swoje fundusze samodzielnie. Ryzyko włamania na giełdę lub bankructwa platformy zostaje wyeliminowane, co zmniejsza ryzyko utraty środków.
2. Prywatność: Na DEX nie ma konieczności ujawniania tożsamości, co pozwala na większą prywatność użytkowników. Brak KYC/AML oznacza, że można dokonywać transakcji bez konieczności przesyłania swoich danych osobowych.
3. Brak pośredników: Dzięki DEXom transakcje odbywają się bezpośrednio między użytkownikami, co eliminuje potrzebę istnienia centralnej jednostki kontrolującej giełdę. To oznacza mniejsze koszty oraz większą autonomię dla użytkowników.
4. Transparentność: Wszystkie operacje na DEXach są widoczne w publicznym rejestrze blockchain, co zapewnia pełną transparentność i zapobiega manipulacjom.

Wady giełd zdecentralizowanych:

1. Mniejsza płynność: W porównaniu do CEX-ów, giełdy zdecentralizowane mogą mieć mniejszą płynność, co oznacza, że trudniej znaleźć kupujących i sprzedających dla mniej popularnych tokenów.
2. Interfejs i łatwość obsługi: DEXy są bardziej skomplikowane w obsłudze dla początkujących użytkowników, którzy mogą mieć trudności z korzystaniem z portfeli kryptowalutowych czy zarządzaniem swoimi kluczami prywatnymi.
3. Ataki hakerskie: Choć DEXy są mniej podatne na bezpośrednie ataki hakerskie, wciąż istnieje ryzyko exploitów w smart kontraktach. Hakerzy mogą wykorzystać luki w kodzie, aby wyprowadzić środki z puli płynności.
4. Brak wsparcia technicznego: Na DEX-ach nie ma dedykowanego wsparcia technicznego, co oznacza, że użytkownicy muszą samodzielnie rozwiązywać problemy techniczne.
5. Koszty transakcji: Koszty transakcji na niektórych blockchainach, takich jak Ethereum, mogą być wysokie, zwłaszcza gdy sieć jest przeciążona.

Porównanie CEX vs DEX. Źródło: Opracowanie własne

Popularne giełdy zdecentralizowane

DEX-y to aplikacje blockchainowe, co oznacza, że mogą działać na różnych sieciach blockchain. Oto kilka najpopularniejszych platform:

1. Uniswap (Ethereum): Największy i najpopularniejszy DEX, który działa na blockchainie Ethereum. Umożliwia wymianę szerokiej gamy tokenów ERC-20.
2. OrcaSwap (Solana): Giełda zdecentralizowana działająca na szybkiej i taniej sieci Solana. Umożliwia handel tokenami SPL.
3. PancakeSwap (Binance Smart Chain): Popularny DEX działający na blockchainie Binance Smart Chain, znany z niskich opłat transakcyjnych i szerokiej gamy tokenów BEP-20.

Wykaz wszystkich najpopularniejszych DEX-ów można znaleźć na stronie coingecko.com.

Przyszłość giełd zdecentralizowanych

Technologia blockchain i zdecentralizowane giełdy mają ogromny potencjał, by zrewolucjonizować sposób, w jaki przeprowadzamy transakcje finansowe. W przyszłości możemy spodziewać się większej adopcji DEX-ów, zwłaszcza dzięki rosnącej interoperacyjności między różnymi sieciami blockchain (cross-chain interoperability). Dodatkowo, dalsza integracja z usługami DeFi, takimi jak pożyczki czy staking, może sprawić, że DEXy staną się jeszcze bardziej wszechstronne.

Trading na DEX-ach

Warto również wspomnieć, że zanim nowy projekt kryptowalutowy uzyska listing na giełdzie scentralizowanej (CEX), takiej jak Binance czy Coinbase, często rozpoczyna swoje istnienie od listingu na DEX-ie. DEX-y umożliwiają nowym projektom szybkie wprowadzenie swoich tokenów, bez konieczności spełniania rygorystycznych wymagań stawianych przez scentralizowane giełdy.

Dla inwestorów szukających wysokiego ryzyka i potencjalnie dużych zysków, DEX-y stają się zatem kluczowym narzędziem do tradingu. Pozwalają one na wczesny dostęp do tokenów projektów, zanim te staną się dostępne na dużych platformach, co daje możliwość inwestowania na bardzo wczesnym etapie ich rozwoju.

Aby inwestować na DEX-ach, konieczne jest korzystanie z aplikacji portfeli kryptowalutowych, takich jak MetaMask, Phantom czy Trust Wallet. Te portfele umożliwiają bezpośrednią integrację z DEX-ami, dając inwestorom pełną kontrolę nad swoimi funduszami.

Należy pamiętać jednak, że inwestowanie w małe projekty na DEX-ach wiąże się z dużym ryzykiem. Projekty te często nie są w żaden sposób weryfikowane (dosłownie każdy może stworzyć swój token kryptowalutowy), co może prowadzić do dużej liczby oszustw. Dlatego ważne jest, aby użytkownicy DEXów inwestowali świadomie, rozumiejąc zarówno możliwości, jak i ryzyka tego typu inwestycji.

Podsumowanie

Giełdy zdecentralizowane to obiecujące rozwiązanie, które może zrewolucjonizować świat finansów. Oferują one większe bezpieczeństwo, prywatność i transparentność, ale wiążą się także z pewnymi wyzwaniami, takimi jak łatwość użytkowania czy ryzyko błędów w smart kontraktach. DEX-y to przyszłość, ale aby w pełni korzystać z ich potencjału, użytkownicy muszą być świadomi ryzyka i gotowi na naukę nowych technologii.