Bank of Canada (BoC) – na straży stabilności kanadyjskiej gospodarki

The Bank of Canada (BoC) jest kanadyjskim bankiem centralnym. Jego zadaniem jest dbanie o zastosowanie prawidłowej polityki monetarnej u północnego sąsiada Stanów Zjednoczonych. Ważne, aby rozróżnić BoC z notowanym na giełdzie Royal Bank of Canada (RBC), który jest największym bankiem w Kanadzie. W dzisiejszym artykule pokrótce przybliżymy historię tego banku centralnego oraz przyjrzymy się jego działalności. Zapraszamy do lektury!

Historia Bank of Canada

Historia powstawania Bank of Canada i ewolucji jaką przechodził system pieniężny w Kanadzie jest bardzo ciekawy. Kanada zaczynała ze “skolonizowanym” systemem pieniężnym ale z biegiem lat powoli wybijała się na niezależność względem metropolii (Wielkiej Brytanii).

Skolonizowany rynek pieniężny

Kanada była brytyjską kolonią, która nie wybrała drogi Stanów Zjednoczonych w kwestii zmiany relacji z koroną brytyjską. Zamiast tego trwało powolne rozluźnianie gorsetu nałożonego przez rząd brytyjski. Z czasem nastąpiło faktyczne uniezależnienie polityki rządu kanadyjskiego od władz Zjednoczonego Królestwa. Podobną drogę przechodził także kanadyjski rynek finansowy. Przełomowym momentem był rok 1817, kiedy to bankierzyMontrealu dostali zgodę od brytyjskiego rządu na otworzenie pierwszego oficjalnego banku w Kanadzie. Otrzymał on nazwę Bank of Montreal (BoM). Zgodnie z nowym prawem BoM otrzymywał monopol na wystawianie weksli na wzór banknotów wojskowych. Zatem de facto bank stawał się “bankiem centralnym” Górnej oraz Dolnej Kanady.

Constitution Act – milowy krok w sprawie niezależności Kanady

Nadal jednak kanadyjski system monetarny i finansowy nie był przystosowany do coraz szybciej rozwijającej się gospodarki. Metropolia widziała ten problem, z tego powodu zgodziła się w 1867 roku na uchwalenie The British North America Act. W mowie potocznej ustawa została nazwana Constitution Act. Ustawa pozwoliła na stworzenie administracji dominium. Dla rynku finansowego ustawa również miała ważne następstwa. Od tej pory rząd Dominium (Kanady) mógł kontrolować walutę, weksle, noty bankowe oraz zakładanie banków. Był to pierwszy krok nad zunifikowanym rynku monetarnego.

II połowa XIX wieku: struktura systemu bankowego i monetarnego

25 centów. Źródło: wikipedia.org

Do 1871 roku istniało wiele lokalnych walut. Zgodnie z Uniform Currency Act w 1871 oficjalną walutą Kanady stał się dolar kanadyjski. Co ciekawe, kanadyjski system bankowy wyewoluował w zupełnie innym kierunku niż amerykański. W XIX wieku w USA dominowały małe banki o niewielkich zasobach kapitałowych, które swoją działalność skupiały w mieście albo kilku hrabstwach. W Kanadzie system bankowy został zdominowany przez kilka banków. Powodowało to, że kanadyjski system był bardziej stabilny od amerykańskiego. Z drugiej strony wadą był brak konkurencji, który powodował, że usługi bankowe w Kanadzie były droższe niż w Stanach Zjednoczonych.

Powstaje bank centralny

Jak do tego doszło? W 1933 roku premier Kanady R.B. Bennett powołał Royal Commission on Banking and Currency. Jej zadaniem był zarekomendowanie reformy systemu finansowego Kanady i stworzenie koncepcji banku centralnego. W skład komisji wchodziło wielu prominentnych prawników, ekonomistów i finansistów. Wśród nich można wymienić m.in. Lorda Macmillana (prawnik), Sir Charlesa Addisa (dyrektor w Bank of England), William Thomas White (były kanadyjski minister finansów), Beaudry Leman (manager z Banque Canadienne de Montréal). Oprócz tego w komisji znalazł się Premier prowincji Alberta – John Edward Brownlee.

To właśnie w tym budynku uchwalono Bank of Canada Act (kanadyjski parlament). Źródło: wikipedia.org

Bank of Canada został założony w 1934 roku dzięki uchwaleniu Bank of Canada Act. Przed uchwaleniem tego aktu Kanada nie posiadała banku centralnego, przez co nie istniał pożyczkodawca ostatniej instancji w kanadyjskim systemie bankowym. Powodowało to, że system finansowy tego kraju była narażony na niestabilność systemu podczas rynkowych krachów. Od 1891 roku rolę regulowania rynku bankowego pełniła CBA (Canadian Bankers Association). Z kolei bankiem rządu był Bank of Montreal. Za emisję banknotów odpowiadał z kolei Departament Finansów kanadyjskiego rządu. Ustawa z 1934 roku była nową jakością w kanadyjski systemie finansowym. Zgodnie z ustawą, Bank of Canada miał za zadanie:

„regulowanie kredytu i waluty [w celu] …. promowania ekonomicznego i finansowego dobrobytu Dominium”.

Kapitał założycielski banku wyniósł 5 mln dolarów kanadyjskich. Zgodnie z ustawą z 1934 roku, Bank of Canada miał być prywatną firmą. Miało to zapobiec sytuacji wpływania przez rząd na decyzje banku centralnego z przyczyn politycznych. Mimo powołania banku, jego faktyczna działalność rozpoczęła się 11 marca 1935 roku. Prywatność banku nie trwała długo.

Nacjonalizacja banku

William Lyon Mackenzie King. Źródło: wikipedia.org

Już w 1938 roku premier William Lyon Mackenzie King był zwolennikiem przekształcenia BoC w tak zwane “Crown corporation”. W dużym uproszczeniu są to przedsiębiorstwa, które są kontrolowane przez organy rządowe.

Trend większej ingerencji rządu kanadyjskiego w życie gospodarcze zaczął się na przełomie XIX i XX wieku. Na początku skupiał się na liniach kolejowych i na monopolu na sprzedaż alkoholu. Od lat 20-tych XX wieku powstawało coraz więcej państwowych firm. Trend ten trwał do lat 80-tych XX wieku. Jednak mimo to obecnie wiele ważnych przedsiębiorstw jest państwowych. Przykładem jest właśnie Bank of Canada czy Federal Bridge Corporation.

Bank of Canada podczas II Wojny Światowej

Bank pełnił bardzo ważną rolę podczas II Wojny Światowej, ponieważ musiał zapewnić stabilność systemu finansowego i ekonomicznego Kanady w okresie wojny. Bank of Canada był emitentem tak zwanych Victory Bonds. W założeniu te obligacje miały pomóc sfinansować wysiłek wojenny Kanady podczas II Wojny Światowej. Po wojnie program był kontynuowany pod nazwą Canadian Saving Bonds. Pozyskane środki miały służyć finansowaniu części wydatków publicznych rządu kanadyjskiego.

Okres wojenny to także próby rządu na pobudzenie działalności gospodarczej. Jednym z przykładów było założenie w 1944 roku Development Bank of Canada. Była to działalność poboczna Bank of Canada. Zadaniem Development Bank of Canada była zachęcanie przedsiębiorstw do inwestycji poprzez zapewnienie atrakcyjnego finansowania.

Lata po wojnie: Keynesizm i afera

Okres powojenny to wzrost popularności keynesizmu. Działalność banku centralnego sprowadzała się do zapewnienia dużej podaży pieniądza w celu utrzymywania niskich stóp procentowych, które miały wspomagać politykę pełnego zatrudnienia. Świetnym przykładem była luźna polityka monetarna, która łączyła się z ekspansją fiskalną rządu premiera Johna Diefenbakera. W końcu prezes Bank of Canada – James Elliott Coyne – obawiał się o stabilność kanadyjskiej gospodarki w długim terminie. Smaczku całej sprawie dodaje fakt, że prezes Bank of Canada podlegał ministrowi finansów.

The Coyne Affair

James E. Coyne. Źródło: wikipedia.org

Pracownicy rządu naciskali na Jamesa E. Coyne’a, aby obniżył stopy procentowe w celu pobudzenia kanadyjskiej gospodarki. Prezes BoC obawiał się, że inflacja wymknie się spod kontroli, a to może wywołać poważne konsekwencje dla stabilności gospodarki. Im dłużej trwał spór, tym emocje stawały się coraz większe. W 1961 roku wybuchła tak zwana afera Coyne’a (The Coyne Affair). Prezes BoC publicznie skrytykował politykę fiskalną rządu Kanady (zatem James E. Coyne skrytykował swojego przełożonego!). Z kolei rząd był zdania, że skoro wygrał wybory ze znaczną przewagą to “suweren” dał mandat na prowadzenie własnej polityki monetarnej.

Utarczka słowna była naprawdę brutalna. James E. Coyne został nazwany w parlamencie “anarchistą” oraz “komunistą w owczej skórze”. Z kolei prezes BoC nazwał premiera “geniuszem zła”. Rada Dyrektorów BoC pod naciskiem premiera nie przedłużyła mandatu Coyne’owi. Jednak problemem było podniesienie wynagrodzenia i emerytury prezesa BoC. Zrobiła to Rada Dyrektorów banku. Premier był bardzo niezadowolony, ponieważ uważał, że podwyżka była niezasłużona. Ostatecznie prezes BoC zrezygnował ze swojego mandatu, ale został oczyszczony z zarzutów nielegalnego wzbogacenia się poprzez przyjęcie podwyższonej emerytury. Afera spowodowała, że nastąpił jawny podział obowiązków dotyczących polityki monetarnej. Afera Coyne’a była pyrrusowym zwycięstwem premiera. Na skutek obniżki wartości dolara kanadyjskiego oraz słabego wzrostu gospodarczego, partia Johna Diefenbakera straciła 92 miejsca w parlamencie. Musiała stworzyć rząd mniejszościowy.

Kolejne lata: monetaryzm i kryzys

Kolejnym ważnym okresem były szoki naftowe oraz okres szoku Volckera jaką była polityka wysokich stóp procentowych w Stanach Zjednoczonych. Kanada, jako kraj powiązany gospodarczo z USA, również odczuł problemy gospodarcze swojego sąsiada. Okres lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych to triumf monetaryzmu i liberalizmu. Mandatem BoC było zatem utrzymanie inflacji na niskim poziomie.

Okres kryzysu lat 2007-2009 w Stanach Zjednoczonych spowodował, że Bank of Canada drastycznie obniżył stopy procentowe. Nie wziął jednak udziału w przeprowadzaniu luzowania ilościowego na skalę widoczną w USA oraz Zjednoczonym Królestwie. Wynikało to z obaw, że gwałtowne zwiększenie podaży pieniądza wywoła hiperinflację w “małej” gospodarce Kanady.

Lata po kryzysie na rynku subprime

Przez wiele lat po kryzysie subprime, Kanada utrzymywała stopy procentowe na niskim poziomie. Do połowy 2017 roku stopy nie przekroczyły poziomu 1%. W 2018 roku BoC podwyższył stopy procentowe do 1,75%. Był to cykl podwyżek, który rozpoczął się w lipcu 2017 roku i trwał do października 2018 roku.

Z powodu COVID-19 nastąpił gwałtowny spadek stóp procentowych do 0,25% oraz rozpoczęcie kontrowersyjnego programu luzowania ilościowego. Bardzo szybko inflacja wzrosła w okolice 5%, co było wartością nienotowaną od 30 lat. W październiku 2021 roku Bank of Canada zatrzymał program QE, a stopy pozostały na niezmienionym poziomie.

Na skutek agresji Rosji na Ukrainę, nastąpił gwałtowny skok inflacji w wielu regionach na świecie. Nie inaczej było w Kanadzie, gdzie inflacja w czerwcu 2022 roku osiągnęła poziom 8%. BoC zareagował gwałtownym podniesieniem stóp procentowych, które pod koniec stycznia 2023 roku wzrosły do poziomu 4,5%.

Rola Bank of Canada

Mandat BoC został zawarty w preambule słynnego Bank of Canada Act z 1934 roku. Można w niej dowiedzieć się, że rolą banku jest regulowanie kredytu i waluty w połączeniu z zapewnieniem celów niemonetarnych. Zalicza się do nich dbanie o interes społeczny. Celem jest także minimalizowanie fluktuacji poziomów produkcji, handlu, cenach i zatrudnieniu. Zatem rola BoC jest podwójna. Z jednej strony to utrzymanie inflacji w ryzach, z drugiej dbanie o stabilny wzrost gospodarczy Kanady. Oprócz tego bank centralny musi pilnować aby nie dopuścić do zbytniego osłabienia albo umocnienia krajowej waluty.

Od 1991 roku rola w zakresie stabilności cen jest znacznie bardziej czytelna. Wprowadzono wtedy dopuszczalny zakres wahań inflacji CPI w zakresie od 1% do 3%. Tak jak inne banki centralne aby utrzymać inflację w zakładanym poziomie manipuluje stopami procentowymi, poziomem rezerw obowiązkowych oraz stosuje operacje otwartego rynku. Te trzy narzędzia mają regulować aktywność kanadyjskiego sektora bankowego.

Bank of Canada nie wymaga od banków utrzymywania rezerwy cząstkowej. Podobne rozwiązania są stosowane w Zjednoczonym Królestwie, Nowej Zelandii, Australii, Szwecji oraz Hong-Kongu. Nie oznacza to, że w Kanadzie banki nie muszą posiadać płynnych aktywów. Bank of Canada wymaga aby banki trzymały w płynnych aktywach (np. obligacjach skarbowych) środki równe 30 dni wypłat klientów.

Funkcje Bank of Canada

Bank of Canada tak jak większość banków centralnych na świecie muszą spełniać różne funkcje. Na stronie bankofcanada.ca wypisane są główne zadania jakie spoczywają na BoC. Są to:

• Kierowanie polityką monetarną – BoC musi pilnować aby inflacja znajdowała się trwale wewnątrz celu inflacyjnego. Jednocześnie bank centralny musi pilnować aby zbyt restrykcyjna polityka monetarna nie hamowała wzrostu gospodarczego.
• Dbanie o stabilność systemu finansowego – BoC jest pożyczkodawcą ostatniej instancji. Z tego powodu może dostarczać płynność do sektora bankowego albo robić interwencyjny skup aktywów.
• Zarządzanie funduszami – BoC zarządza finansami rządowymi oraz zajmuje się zarządzaniem kanadyjskim długiem publicznym oraz zarządzaniem rezerwami walutowymi. 
• Nadzór nad branżą płatnościową – zgodnie z Retail Payment Activities Act, to BoC odpowiada za nadzór nad dostawcami systemów płatnościowych. Zadaniem banku centralnego jest sprawdzanie czy firmy z branży płatnościowej spełniają wymagania prawne i związane z zarządzaniem ryzykiem.
• Analizy ekonomiczne – bank zbiera i analizuje dane. Wiele z analiz jest publikowanych w Research Newsletter oraz publikowane w kwartalniku Bank of Canada Review.

Prezes Bank of Canada

Szefem banku centralnego jest Prezes (tj. Governor). Zgodnie z ustawą Prezes BoC jest powoływany na 7-letnią kadencję, która następnie może zostać przedłużona. Prezes pełni rolę przewodniczącego Rady Dyrektorów. Teoretycznie jest niezależny od polityki rządowej i nie może zostać bezpośrednio usunięty przez rząd. Jednak jeśli następuje głębokie nieporozumienie między BoC a rządem, to Minister Finansów może wydawać bankowi pisemne polecenia odnośnie prowadzenia polityki pieniężnej. Jednak w praktyce to Prezes BoC ustala politykę pieniężną niezależnie od rządu.

Tiff Macklem. Źródło: wikipedia.org

Prezesem Bank of Canada jest Tiff Macklem, który pełni tą funkcję od 2020 roku na 7-letnią kadencję. Tiff Macklem po raz pierwszy dołączył do banku w 1984 roku. Po pracy u innych pracodawców Macklem powrócił do Bank of Canada w 1989 roku. Na początku pracował w departamencie Analiz Ekonomicznych. W 2000 roku został szefem tego departamentu. Kolejne lata to następne awanse. W 2003 roku został doradcą szefa BoC. W 2004 roku został zastępcą prezesa Bank of Canada. Następnie Tiff przeniósł się do Ministerstwa Finansów.

Podczas kryzysu 2008-2009 Tiff Macklem doradzał Ministrowi Finansów Kanady oraz reprezentował Kanadę na spotkaniach G7, G20 oraz FSB (Financial Stability Board). W 2010 roku Macklem powrócił do Bank of Canada. W 2014 roku rozpoczął także pracę jako wykładowca na Rotman School of Management. Potem pracował jako dyrektor w Bank of Nova Scotia.

Relacje rządu z Bank of Canada

Bank of Canada jest tak zwaną “Crown corporation”, a nie jedną z rządowych agencji. Na początku BoC był prywatną instytucją jednak bardzo szybko został “upaństwowiony” i to Ministerstwo Finansów ma wszystkie udziały. Ma jednak zachowaną niezależność. Zgodnie z Bank of Canada Act dawało kanadyjskiemu Ministrowi Finansów ostateczną decyzyjność związaną z prowadzeniem polityki pieniężnej. Teoretycznie Minister Finansów może decydować w sprawach polityki pieniężnej za pomocą dyrektyw. Jednak od powstania BoC nie wydano żadnej dyrektywy.

Prezesa i zastępcę powołuje zarząd banku. Warto dodać, że Wiceminister Finansów zasiada w Radzie Dyrektorów, ale nie ma prawa głosów.  Bank of Canada przedstawia swoje wydatki Radzie Dyrektorów, natomiast wydatki departamentów są przekazywane parlamentowi. Ma to zapewnić kontrolę finansową banku. Co więcej, Bank of Canada nie może finansować się z zysków jakie generuje, ponieważ one trafiają do Skarbu Kanady.