Jak inwestować w RPA? Akcje, ETF, potencjał gospodarczy [Poradnik]

Republika Południowej Afryki (RPA) jest bardzo ciekawym przykładem, zarówno pod kątem zmian gospodarczych, jak i społecznych. Jeszcze kilkanaście lat temu RPA było przedstawiane jako symbol sukcesu na kontynencie afrykańskim. Z kolei pod kątem społecznym kraj mienił się jako ten, który poradził sobie z polityką apartheidu. Nieco na wyrost został dołączony do grupy krajów BRIC, przez co powstał BRICS. RPA trafiło do najbardziej perspektywicznych krajów, ponieważ był to jeden z najbardziej rozwiniętych i najszybciej rosnących krajów na afrykańskim kontynencie. Nic dziwnego, że indeks FTSE/JSE Top 40 był przez wiele lat oknem na świat dla inwestorów chcących mieć ekspozycję na afrykański rynek kapitałowy. Obecnie RPA przeżywa stagnację gospodarczą i silne napięcia społeczne. Czy z punktu widzenia inwestora warto lokować środki na tamtejszej giełdzie? Z tego artykułu dowiesz się jak inwestować w RPA oraz w tamtejszy w indeks FTSE/JSE Top 40 oraz z jakim potencjałem i ryzykiem się to może wiązać.

RPA – zmarnowany potencjał

Jak już wcześniej wspomnieliśmy, lata 90′ i początek XXI wieku to okres dynamicznego rozwoju gospodarczego. Jednak po kryzysie na amerykańskim rynku nieruchomości, który spowodował długą bessę na rynku surowcowym, kraj zatracił szybkie tempo wzrostu. W efekcie Republika Południowej Afryki ma poziom PKB na osobę (w parytecie siły nabywczej) niższy niż średnia dla całego świata. Warte odnotowania jest to, że w latach 1990 – 2007 RPA było znacznie bardziej rozwinięte niż przeciętna gospodarka w ujęciu globalnym.

PKB na osobę w parytecie siły nabywczej. Źródło: Bank Światowy

Jeśli spojrzymy na strukturę eksportu, to widać, że dominują tutaj surowce. Zatem kraj ma niską wartość dodaną w swoim eksporcie. RPA importuje wysoko przetworzone dobra, które są drogie i eksportują metale szlachetne (złoto: 15,4% eksportu, platyna: 13,0%), węgiel (8,7%), diamenty (4,2%). Głównymi kierunkami eksportu są Azja oraz Europa. Natomiast największym partnerem handlowym są Chiny. Taka struktura eksportu powoduje, że kraj jest uzależniony od rynkowych cen surowców, ponieważ jest biorcą cen i nie ma znacznej siły przetargowej. To nie problem (przecież w Australii również dominują surowce w eksporcie), ale konieczne jest sprawnie działające państwo, które stwarza warunki do rozwoju gospodarczego. Tego jednak zabrakło.

Struktura eksportu RPA. Źródło: oec.world (kliknij, aby powiększyć)

Na przełomie XX i XXI wieku kraj doświadczył problemów migracyjnych. Problemy społeczne, polityczne i gospodarcze spowodowały, że do RPA napłynęła masa ludzi z Zimbabwe, Burundi czy DRK (Demokratyczna Republika Konga). Wiele z tych osób przekraczało granicę nielegalnie i doprowadzało do konfliktów na tle narodowościowym.

Oprócz tego RPA zmagało się z ogromnym problemem społecznym, który był efektem stosowania polityki apartheidu. Uprzywilejowani osadnicy pochodzenia europejskiego kontrolowali większość gospodarki oraz byli lepiej wykształcenia od rdzennej ludności. “Biali także mieli większe majątki i bardziej dochodowe stanowiska pracy. Braki w edukacji i opiece zdrowotnej powodowały, że rdzenna większość stała na gorszej pozycji. Wraz z pogarszaniem się koniunktury gospodarczej, napięcia między Afrykanerami i rdzenną ludnością jeszcze bardziej rosły. Tym razem to jednak biali byli atakowani ze względu na kolor skóry. Zdarzały się ataki na tle rasowym na tamtejsze farmy. Taki klimat powodował, że najbardziej majętni ludzie zastanawiali się nad emigracją z kraju do innych, bardziej stabilnych regionów. W efekcie spadła chęć przedsiębiorców do inwestowania. Kraj mierzy się z pauperyzacją oraz dużym poziomem bezrobocia. Nie dziwi więc, że pojawiają się także problemy z utrzymaniem porządku publicznego. Niestety, ta jedna z największych gospodarek Afryki przeżywa ogromne problemy społeczno – gospodarcze i na obecny moment nie potrafi znaleźć na nie rozwiązania.

Energetyka – jeden z głównych problemów

Jednym z największych problemów jest energetyka. Oczywiście, sam kryzys na rynku surowców nie może tłumaczyć takich problemów. Przecież Australia, której eksport również oparty jest o produkty i towary nisko przetworzone, nadal się rozwija. Już w 1998 roku pojawiały się raporty, które mówiły, że RPA w ciągu następnych kilkunastu lat doświadczy blackoutów (wyłączeń prądu) bez budowy nowych bloków energetycznych. Pojawiło się ryzyko tak zwanej “luki generacyjnej”.

Luka generacyjna to sytuacja kiedy stare bloki energetyczne są już niesprawne i są wyłączane, natomiast nowe bloki nie są jeszcze gotowe.

Zazwyczaj taka sytuacja powstaje przez skrajne niedbalstwo. Niestety dla RPA, kolejne rządy odsuwały problem na następne lata, natomiast zarządy w państwowych spółkach energetycznych zajmowały się wszystkim, tylko nie poprawą efektywności energetycznej. Siłą rozpędu RPA nadal się rozwijało. Pomagał boom na rynku surowców oraz napływ kapitału do krajów rozwijających się. Jednak około 2007 roku mechanizm wzrostu bazujący na eksporcie surowców zaczął szwankować. Początkowo były to chwilowe braki mocy, które wyjaśniano “wyjątkowymi sytuacjami”. Jednak w kolejnych latach coraz trudniej było wytłumaczyć społeczeństwu pojawiające się problemy energetyczne. Zrzucono problem na dynamicznie rozwijającą się gospodarkę, która rosłą szybciej niż moce wytwórcze. Ale nie było to prawdą. Problemem było niedoinwestowanie energetyki. Już podczas Mistrzostw Świata 2010 roku problemy stały się bardziej znane również mainstreamowi. Jednak władze nie miały chęci ani umiejętności, aby się tym zająć. W 2022 roku skala problemów była już tragiczna. Przerwy w prądzie stały się powszechne – zdarzały się wielogodzinne blackouty. Mniej energii elektrycznej to mniejsze moce wytwórcze, mniejszy wzrost PKB i spowolnienie gospodarcze.

SPRAWDŹ: Afryka – duży, niewykorzystany potencjał inwestycyjny [Poradnik]

Rynek kapitałowy RPA

RPA to z jednej strony kraj bogaty w surowce (złoto, platyna, ropa naftowa, metale ziem rzadkich), z drugiej wciąż rozwinięte rynki finansowe oraz usługi. Johannesburg Stock Exchange jest to największa i najbardziej płynna giełda w Afryce. W 2022 roku kapitalizacja giełdy przekroczyła 1,3 biliona dolarów, jest to więc znaczące miejsce obrotu akcjami. Co ważne, RPA jest często pierwszym wyborem jeśli jakiś fundusz chce mieć ekspozycję na rynek afrykański.

Benchmarki dla giełdy w Johannesburgu są dwa. Są to indeksy:

• FTSE/JSE Top 40 Index,
• FTSE/JSE All Shares.

Co ciekawe, oba indeksy w ostatnich latach poruszały się do siebie bardzo podobnie. Doskonale to widać na wykresie poniżej, który przedstawia stopę zwrotu ze wspomnianych benchmarków giełdy JSE.

Główne indeksy giełdowe RPA. Źródło: FTSE

Indeks giełdowy FTSE/JSE Top 40

W tym artykule przyjrzymy się nieco bliżej indeksowi FTSE/JSE Top 40, który grupuje 40 największych i najpłynniejszych akcji notowanych na giełdzie w RPA. Indeks powstał w 2002 roku i jest wyliczany w 1995. Zgodnie z metodologią indeks jest rewidowany cztery razy w roku (marzec, czerwiec, wrzesień, grudzień). Sam indeks jest typowy dla krajów rozwijających się. Dominują banki (21,5% wartości indeksu), spółki surowcowe (23,1%) oraz technologiczne (17,5%).

Sektory giełdy FTSE/JSE TOP 40. Źródło: FTSE

Jeśli spojrzymy na top 10 spółek wchodzących w skład indeksu widzimy, że również tutaj dominują banki oraz spółki surowcowe. Wśród największych spółek wchodzą 3 banki i 2 spółki surowcowe. Warto jeszcze zauważyć, że w indeksie waży sporo Naspers oraz spółka zależna Prosus (łącznie mają ponad 17,5%). Co ciekawe, w top 10 widać firmę produkującą biżuterię i zegarki (Richemont AG) czy British American Tobacco.

10 największych spółek notowanych na giełdzie w RPA. Źródło: FTSE

Inwestując w indeks Top 40 ma się ekspozycję na “Grupę Naspers i całą resztę”. Jednak głównie jest to ekspozycja w starą gospodarkę oraz sektor bankowy i surowcowy. Jeśli więc szukasz ekspozycji na spółki z nowych technologii, to indeks nie jest dla Ciebie.

Naspers i trafiona inwestycja z przeszłości

Jak już wspomnieliśmy, sama giełda w Johannesburgu jest miejscem obrotu firmy Naspers, która dawno temu dokonała jednej z najbardziej spektakularnych inwestycji w historii. Na początku XXI wieku ta południowoafrykańska firma nabyła pakiet akcji Tencenta. Do dzisiaj spółka zależna Naspers, czyli Prosus posiada ponad ¼ akcji tego chińskiego giganta technologicznego. Ta firma nie poprzestała tylko na inwestowaniu w Tencent. Przykładowo w 2007 roku przejęła 30% udziałów w VK (właściciela “rosyjskiego Facebook”, który obecnie należy do Mail.ru). Oprócz tego firma nabywała jeszcze sporo innych firm. Wśród nich były m.in. hinduski foodtech Swiggy (inwestycja warta 1 mld$). Naspers był także widoczny na polskim rynku. W 2008 roku nabył za 950 mln funtów platformę e-commerce Allegro. W 2016 roku sprzedał pakiet akcji za ponad 3,2 mld$.

Jak inwestować w indeks FTSE/JSE Top 40?

Ekspozycje na ten indeks można uzyskać w następujący sposób:

• nabyć instrumenty pochodne dostępne na JSE,
• kontrakty CFD dostępne u brokerów,
• ETF z ekspozycją na rynek południowoafrykański.

Kontrakty terminowe i CFD

Jeśli chcesz handlować na rynku regulowanym, najlepszym rozwiązaniem będzie uzyskanie dostępu do giełdy JSE. Dzięki temu można zawierać pozycje za pomocą instrumentów pochodnych (np. kontraktów terminowych futures). Wadą jest to, że nie każdy broker ma dostęp do tej giełdy.

Inną opcją jest skorzystanie z CFD na indeks FTSE/JSE Top 40. Brokerzy umożliwiają handel kontraktami różnicowymi na wiele indeksów w jednym miejscu. Dzięki temu nie musisz posiadać wielu rachunków maklerskich. Wadą takiego rozwiązania są często wyższe koszty transakcyjne (ukryte w spredzie) oraz koszty utrzymania pozycji (punkty swapowe). Wśród brokerów umożliwiających handel CFD na ten indeks jest np. Tickmill.

Popularni brokerzy oferujący FTSE/JSE Top 40

Broker
Kraj	Wielka Brytania / Cypr
Symbol FTSE/JSE Top 40	Africa40
Min. depozyt	100 zł
Min. wartość lota	cena * 1 ZAR
Prowizja	–
Platforma	MT4, MT5
	RECENZJA
	ZAŁÓŻ KONTO

Kontrakty CFD są złożonymi instrumentami i wiążą się z dużym ryzykiem szybkiej utraty środków pieniężnych z powodu dźwigni finansowej. Od 72% do 89% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne w wyniku handlu kontraktami CFD. Zastanów się, czy rozumiesz, jak działają kontrakty CFD, i czy możesz pozwolić sobie na wysokie ryzyko utraty twoich pieniędzy.

Akcje i ETF z ekspozycją na RPA

Innym sposobem na uzyskanie ekspozycji jest zakup akcji wybranych spółek. Broker Exante oferuje bardzo szeroki wybór także na akcje notowane właśnie na giełdzie RPA. Natomiast ETF jest prostym sposobem na uzyskanie ekspozycji na różne sektory i indeksy za pomocą pojedynczego instrumentu. Coraz częściej przebija się powiedzenie “jest już ETF na to!”. Dzięki temu instrumentowi można także w łatwy sposób zdobyć ekspozycję na rynek południowoafrykański. Wystarczy dostęp do amerykańskiego rynku.

Spośród ETF-ów z ekspozycją na rynek południowoafrykański można wymienić np. iShares MSCI South Africa. Wspomniany ETF nie ma zbyt dużo aktywów pod zarządzaniem. Na koniec 13 maja 2024 roku AuM wyniósł 264,5 mln$. Nie ma co się dziwić, że ETF nie jest zbyt popularny. Wynika to z tego, że sam produkt jest drogi, ponieważ roczny koszt (TER) wyniósł 0,59% oraz osiąga niskie stopy zwrotu. W ciągu ostatnich 5 lat średnioroczna stopa zwrotu z ETF-u wyniosła -0,07%. Jest to bardzo słaby wynik.

Benchmarkiem dla ETF-u jest indeks MSCI South Africa 25-50. Można więc powiedzieć, że jest to indeks bardzo podobny w swojej konstrukcji do FTSE/JSE Top 40. Również w przypadku produktu MSCI ma się ekspozycje na największe i najpłynniejsze spółki notowane na giełdzie w JSE. Wśród 10 największych komponentów indeksu to:

• Naspers – 17,6%
• FirsRand – 8,5%
• Gold Fields – 6,9%
• Standard Bank – 6,2%
• Capitec Bank Holdings – 5,1%
• Anglogold Ashanti – 4,8%
• MNT Group – 4,1%
• Bid Corporation Ltd. – 3,7%
• Shoprite Holdings – 3,3%
• Absa Group – 3,2%

Jeśli spojrzymy na sektory, to ETF ma ekspozycję główne na spółki z sektora finansowego (37,4%), surowcowy (21,0%) oraz technologiczny (17,6%). Jest to więc typowy przykład kraju rozwijających się.

Brokerzy oferujący ETF i akcje

Coraz więcej brokerów posiada szeroką gamę akcji i ETFów w swojej ofercie. Dla przykładu na XTB znajdziemy na dzień dzisiejszy ponad 400 ETF i 3500 akcji, prawie 3000 ETF i 19 000 akcji w Saxo Bank oraz ponad 10 000 ETF i aż 55 000 akcji w Exante.

Broker
Kraj	Polska	Dania	Cypr
Ilość akcji i ETF w ofercie	ok. 400 – ETF ok. 170 – CFD na ETF ok. 3500 – akcje ok. 2000 – CFD na akcje 16 giełd	3000 – ETF 675 – CFD na ETF 19 000 – akcje 8 800 – CFD na akcje 37 giełd	10 000 – ETF 55 000 – akcje 50 giełd
Min. depozyt	0 zł (zalecane min. 2000 zł lub 500 USD, EUR)	0 zł / 0 EUR / 0 USD	10 000 EUR
Platforma	xStation	SaxoTrader Pro Saxo Trader Go	Platforma Exante
	RECENZJA	RECENZJA	RECENZJA
	ZAŁÓŻ KONTO	OTWÓŻ KONTO	ZAŁÓŻ KONTO

Kontrakty CFD są złożonymi instrumentami i wiążą się z dużym ryzykiem szybkiej utraty środków pieniężnych z powodu dźwigni finansowej. Od 72% do 89% rachunków inwestorów detalicznych odnotowuje straty pieniężne w wyniku handlu kontraktami CFD. Zastanów się, czy rozumiesz, jak działają kontrakty CFD, i czy możesz pozwolić sobie na wysokie ryzyko utraty twoich pieniędzy.

Podsumowanie: RPA i niewykorzystany potencjał

RPA jest przykładem kraju, który miał duży potencjał rozwoju, ale go nie wykorzystały. Powodem było wiele czynników, które zadziały się w podobnym czasie. Jednym z nich była bessa na rynku surowców, które spowodowały, że nastąpiło spowolnienie eksportu. Kolejnym powodem był kryzys energetyczny – RPA przez wiele lat nie przeprowadzało gruntownej modernizacji swojej energetyki. Spowodowało to, że początkowe drobne problemy z energetyką przeistoczyły się z poważne blackouty. Spadła wydajność kolei i portów, a w konsekwencji spadła wielkość wymiany handlowej. Korupcja, słabe instytucje rządowe w połączeniu z konfliktami na tle etnicznym i rasowym doprowadziło do tego, że wzrost gospodarczy RPA w ostatniej dekadzie była znacznie wolniejszy niż w krajach regionu. Znacznie pogorszyło się także bezpieczeństwo w miastach. Wzrosła przestępczość – napady, rozboje, kradzieże, a nawet gwałty stały się „powszechne”. Nie powinno więc dziwić, że kraj ten doświadczył w 2023 roku prawie 33% bezrobocia. Co więcej, ubóstwo dotyczy ponad 55% populacji (zgodnie z krajową definicją ubóstwa).

Marzenia o znaczącej roli kraju w skali świata zostały niezrealizowane. Wystarczy porównać jak radziło sobie RPA na tle krajów BRIC. Gospodarka kraju jest w stagnacji, a przed władzami państwa pozostało wiele pracy, aby przywrócić wzrost PKB, zmniejszyć bezrobocie i biedę.