CIPS – Chińska alternatywa dla SWIFT i krok w kierunku dedolaryzacji

Niedawno media społecznościowe obiegła informacja o tym, że Brazylia podpisała umowę z Chinami na rozliczanie handlu między tymi oboma krajami z pominięciem zachodnich systemów. Brazylijski bank BOCOM BBM, który jest spółką zależną Bank of Communications został bezpośrednio podłączony do CIPS. Jest to pierwszy latynoamerykański bank podłączony do chińskiego domu clearingowego. Dzięki tej transakcji podmioty z Brazyli oraz Chin będą mogły przeprowadzać transakcję bez konieczności przewalutowania transakcji na dolary. Jak to wygląda w praktyce i czym właściwie jest CIPS?

Wojna zmienia reguły gry

To, co wydarzyło się w 2022 roku, odbije się na stosunkach międzynarodowych, handlowych i finansowych na wiele lat. Po sankcjach nałożonych na Rosję, w wyniku jej agresji na Ukrainę wiele krajów zdało sobie sprawę, że opieranie się tylko na SWIFT, CHIPS, dolarze i euro może doprowadzić do prawdziwej tragedii w sytuacji konfliktu „z Zachodem”. Odłączenie Rosji od SWIFT spowodowało, że rosyjskie banki zostały odłączone od większości operacji z zachodnimi instytucjami finansowymi. Co więcej, Bank Centralny Rosji nie by w stanie ściągnąć z powrotem swoich rezerw walutowych, które były trzymane na zagranicznych depozytach.

Wiele krajów zaczęło spoglądać w kierunku Chin jako alternatywy do SWIFT. Oczywiście nie oznacza to, że nagle wszystkie kraje porzucą SWIFT na rzecz chińskiej alternatywy. Nastąpi jednak dywersyfikacja rezerw walutowych i sposobów rozliczenia płatności. Warto jednak pamiętać, że jest to proces długofalowy. Osoby, które wierzą, że stanie się to w kilka kwartałów, żyją w swoim świecie. CIPS daje alternatywę względem zachodnich domów clearingowych. Chiny ze względu na swój potencjał gospodarczy umożliwiają zbudowanie odpowiedniej infrastruktury, aby stworzyć alternatywny świat płatności.

Im więcej handlu będzie odbywało się z pominięciem SWIFT i CHIPS, tym mniej skuteczne będą ekonomiczne sankcje narzucane przez Stany Zjednoczone i Unię Europejską. Z drugiej strony inne kraje doświadczą w przyszłości sankcji ze strony Chin. Przecież Chiny coraz twardziej bronią swoich interesów i stosują ograniczane bojkoty. Przykładem było embargo na australijskie wino czy produkty rolne.

Czym jest SWIFT i CHIPS

Aby zrozumieć o co chodzi z CIPS trzeba również wytłumaczyć, czym tak właściwie jest SWIFT. Jest to system przesyłu informacji między bankami. Banki oraz inne instytucje finansowe po prostu przesyłają wiadomości za pomocą ustandaryzowanych kodów i formatów danych. Standaryzacja informacji ułatwia przeprowadzenie transakcji oraz zmniejsza koszty. Dzięki tym informacjom banki zmniejszają albo zwiększają środki na rachunkach klientów. Sam SWIFT nie jest wieczny. Powstał w 1973 roku, a jego centrala mieści się w Brukseli. Manipulacją jest to, że SWIFT umożliwia tylko płatności w dolarach. Przykładowo w kwietniu 2022 roku 41,8% płatności jest procedowanych w dolarach a 34,7% w euro. Transakcje rozliczane w RMB stanowiły zaledwie 2,1%.

SWIFT to także narzędzie, które pozwala na sprawdzanie przez rząd Stanów Zjednoczonych i innych dużych krajów, czy sankcje są przestrzegane. W jaki sposób bank może zostać wykluczony ze SWIFT? Poprzez głosowanie członków organizacji. Wiele banków w obawie przed nałożeniem sankcji przez Stany Zjednoczone (np. zakaz prowadzenia działalności na terenie US), mogą głosować tak, jak chce tego rząd USA.

Oczywiście odłączenie od SWIFT nie oznacza końca świata. Powoduje jednak znacznie wydłużenie operacji, zwiększone ryzyko błędów oraz większe koszty. Można zatem wysłać wiadomości między bankami za pomocą linii telefonicznych czy zaszyfrowanych wiadomości. Innym rozwiązaniem jest skorzystanie z alternatywnych form wysyłania wiadomości między bankami. Może to być m.in. CIPS.

Chiny starają się także rozwinąć własny system clearingowy. Jednak na razie Chiny posiadają znacznie mniej rozwinięte rozwiązania niż np. amerykański CHIPS (U.S. Clearing House Interbank Payments System. CHIPS został założony w 1970 roku przez ośmiu członków New York Clearing House Association. Obecnie w skład tej instytucji wchodzi około 50 członków. Jest to instytucja prywatna, której akcjonariuszami są bezpośredni członkowie CHIPS. Warto przypomnieć, że CHIPS jest nadzorowany przez FED.

Sama instytucja CHIPS jest czasem nazywana “netting engine”. Ma to związek, z tym że organizacji zestawia konta winien i ma. Następnie wylicza, który bank jest winny, jakiemu określone pieniądze. Stosuje do tego model kompensaty, czyli zmniejsza to liczbę transferów w systemie. System do rozliczeń używa kont w FED, które rozliczane są za pośrednictwem Fedwire. Transakcje rozliczane przez CHIPS są zawsze rozliczane w dolarach. Oczywiście są także inne domy clearingowe. Jednym z nich jest CHAPS (Clearing House Automated Payment System). To właśnie domy clearingowe są jednym z głównych fundamentów siły dolara.

Oczywiście kraje mogą tworzyć własne domy clearingowe, aby wspierać procesowanie płatności we własnej walucie. Wymaga to jednak, aby druga strona transakcji zaakceptowała taki rodzaj płatności. Przykładowo umowa pomiędzy Arabią Saudyjską a Chinami na rozliczenia ropy chińskiej walucie nie oznacza końca dolara. Po prostu część środków Arabia Saudyjska będzie przetrzymywała w papierach Chińskiej Republiki Ludowej.

Czym jest CIPS?

CIPS to skrót od Cross-Border Interbank Payment System. Jest to system płatności, który oferuje clearing oraz usługi settlementu w płatnościach międzykrajowych przy wykorzystaniu RMB. Jest to więc stworzenie systemu płatności, który działa „obok” SWIFT. Można to nazwać zabezpieczeniem się Chińskiej Republiki Ludowej przed możliwą „opcją atomową”, jaką jest odcięcie kraju od SWIFT-u, czyli międzynarodowego systemu rozliczania handlu oraz CHIPS (wiodącego domu clearingowego). Sama koncepcja CIPS wyklarowała się w 2012 roku kiedy Ludowy Bank Chin (PBOC) rozpoczął pierwszą fazę rozwoju tego systemu. Po trzech latach rozpoczął działalność na rynku. Był to ważny krok w drodze do rozwoju infrastruktury płatnościowej przez Państwo Środka.

Mimo że temat zrobił się głośny w ciągu ostatnich kilku tygodni, to sam CIPS powstał w 2015 roku jaki sposób na umiędzynarodowienie remnimbi. Dla Chin kolejną ważną funkcją CIPS jest to, że chińskie banki i firmy mogą przeprowadzać transakcje bez ryzyka, że informacje o transakcji trafią do Stanów Zjednoczonych. Wspomniany system rozliczenia jest kolejnym kamykiem do dedolaryzacji światowej gospodarki. Widać to po handlu między Chinami i Rosją. W 2020 roku 17,5% wartości handlu było rozliczane w RMB. Jeszcze 6 lat wcześniej było to 3,1%. Należy zauważyć, że również Rosja od 2014 roku rozwija swój system płatności SPFS, jednak jest on używany w przeważającej mierze przez krajowe instytucje finansowe. Na przykładzie Rosji widać samo stworzenie systemu to jeszcze za mało, aby można było być niezależnym. Trzeba jeszcze znaleźć chętnych na dołączenie do systemu.

Należy zauważyć, że CIPS nadal znacznie polega na SWIFT w zakresie przesyłu informacji finansowych między granicami. Jednak ma potencjał do działania niezależnie od SWIFT w tym zakresie. Oznacza to, że CIPS może być nieczuły na jakiekolwiek sankcje „Zachodu” na rozliczenia transakcji zagranicznych. O tym jak jest to bolesne, przekonała się Rosja po ataku na Ukrainę. Mimo tego, że Chiny tworzą własny system, to wciąż pogłębiają współpracę ze SWIFT. Od 2019 roku system przesyłu wiadomości umożliwia wykonanie tego za pomocą chińskich symboli.

CIPS i CHIPS – porównanie

W 2015 roku Ludowy Bank Chin wprowadził CIPS, czyli Cross-Border Interbank Payments System. Jest to niezależna instytucja nadzorowana przez Ludowy Bank Chin (PBoC). Warto zauważyć, że w CIPS akcjonariuszami są także zagraniczne banki takie jak HSBC, Standard Chartered, Bank of East Asia, DBS Bank, Citi, BNP Paribas oraz Australia and New Zealand Banking Group. CIPS w 2021 roku procesował transakcje o wartości 12,7 bilionów dolarów. W transakcjach partycypowało 1280 finansowych instytucji z 103 krajów i regionów. Oznacza to wzrost o 75% r/r. W transakcjach za pomocą CIPS biorą udział 30 banki z Japonii, 23 banki rosyjskie oraz 31 banków z Afryki. CIPS jest także wykorzystywany do rozliczania transakcji związanych z Nowym Jedwabnym Szlakiem.

Płatności w CIPS są dokonywane w chińskiej walucie. Trzeba zaznaczyć, że bezpośredni członkowie (ponad 70 instytucji) może przesyłać wiadomości zarówno przez system wiadomości zorganizowany przez CIPS jak i SWIFT. Warto zaznaczyć, że z płatności rozliczanych przez CIPS aż 80% wiadomości przechodzi przez SWIFT.

System CIPS nie może na razie równać się z CHIPS pod względem obrotów, liczby transakcji i instytucji zrzeszonych. Przykładowo w 2022 roku do CHIPS było podłączonych 11 000 instytucji finansowych. W tym samym czasie do chińskiego systemu 1 300. W marcu  2022 roku wartość transakcji w CIPS wyniosła 45,6 mld$. W tym samym czasie CHIPS rozliczało transakcje o wartości 1 800 mld$. CIPS jest jednak na fali wznoszącej. Pomaga w tym inwazja Rosji na Ukrainę Odcięta od “zachodu” Rosja szukała chętnych na swoją ropę. Zgodziła się na rozliczanie cen w chińskiej walucie i dokonywać transakcji poprzez CIPS. Co ciekawe Chiny nie zgodził się na rozliczanie transakcji w rublach. Chiny chcą zatem umocnić własny “antydolarowy obóz”, niekoniecznie wspierać inne kraje walczące o dedolaryzację.

Podsumowanie – Długi Marsz dla CIPS

Inwazja Rosji na Ukrainę spowodowała, że kraje “Zachodu” przeprowadziły bezprecedensowe środki. Zamrożono rezerwy walutowe Rosji, które były przetrzymywane w amerykańskich i europejskich instytucjach. Co więcej, rosyjskie banki zostały odłączone od SWIFT. Jednocześnie transakcje nie były rozliczane przez CHIPS ani europejskie domy clearingowe. To wszystko było możliwe dzięki temu, że SWIFT jest de facto kontrolowany przez amerykańskie i europejskie banki. Z kolei CHIPS jest nadzorowany przez instytucje amerykańskie.

Skala sankcji, finansowa “opcja atomowa” spowodowała, że kraje Południa zaczęły szukać alternatyw do SWIFT i CHIPS. Naturalnym liderem są Chiny. Warto jednak pamiętać, że dolar i euro nie zostaną zastąpione przez chińską walutę. Co najwyżej powstanie system alternatywny do zachodniego. Swoista polisa ubezpieczeniowa od zachodnich sankcji. Warto zauważyć, że SWIFT i CIPS współpracują ze sobą od lat. W 2016 roku podpisano list intencyjny dotyczący zaadoptowania standardu ISO200022 przez CIPS. Jednak internacjonalizacja renminbi będzie wymagać większej swobody przepływu kapitału. Wtedy Ludowy Bank Chin będzie musiał uwolnić kurs RMB. Na razie droga do tego jest bardzo długa. Jest to zatem droga na wiele lat jeśli nie dekad.

Na horyzoncie znajduje się jeszcze CBDC (Central Bank Digital Currency), który również może namieszać w systemie finansowym. Ale jest to już temat na oddzielny artykuł.